«Antikapitalismoa egiten ez badugu, honek ez du soluziorik»

Kateak aurrean eta Carola garabia atzean. Geroa lotzen duten zalantzak eta iraganaren eskarmentua aurrez-aurre. Bizitza osoa sindikalismoan eman eta gero, bidegurutzean nora jo behar den azaltzen saiatu dira Josu Onaindi (Bilbo, 1952), Txomin Lorca (Cuenca, Espainia, 1952) eta Xabier Barber (Iruñea, 1953). CCOO, LAB eta ESK sindikatuetako zuzendaritzetan aritutako langile erretiratuek traba handiak ikusten dituzte argazki soziopolitikoa eraldatzeko, baina haiek gainditzeko aukera badela diote. Bilboko Itsas Museoan elkartu ditu BERRIAk. Lehen solairuko gelako leihotik Euskalduna ikusten da, gaur jauregi, eta langile borrokaren sinbolo betiko.

Zer gertatu da orain 30 urte sindikatuek zuten giharra ahultzeko?

JOSU ONAINDI: Baldintza politikoek eragin handia izan zuten 1980ko eta 1990eko hamarkadetan; diktaduratik gentozen, eta langileriak rol garrantzitsua jokatu zuen. Baina ehun industrialaren egiturak ere erabat baldintzatu gaitu. Xabier eta biok enpresa handi batetik gatoz [Telefonica], eta afiliazioa erabatekoa zen, langile pilaketa handia zegoelako. Bizkaiko Labe Garaietan 13.000 behargin zeuden, Euskaldunan 3.000, Babcocken 5.000, eta horrela beste askotan. Horrek afiliazioan pisua izan zuen. Orain, berriz, langileak dauden beste hainbat esparrutara joan behar izan dugu. Askotarikoak dira arazoak, zerbitzuen sektoreak beste egitura bat duelako, eta horretan daude sindikatuak.

TXOMIN LORCA: Egia da Ford eredua hautsi egin zela halako batean, eta klase subjektua ere harekin batera hautsi nahi izan dela. Forden ereduari helduta zetorren ongizatearen ildoa, lan zentrotik harago begiratuta; baina hori guztia hautsi zenean, langileen antolakuntza aurrean eraman nahi izan zuten, sindikalismoa bera. Azkenean, langileak sakabanatzea dute helburu. Batzarretako mugimendu sendo batetik gentozen, eta hori guztia erakundeen ubidean sartu nahi izan dute. Langileen kontrako eraso antolatu bat da, finean.

XABIER BARBER: Ez ditut afiliazio datuak, baina esango nuke ez dagoela alde handirik zenbakietan 1980ko eta 1990eko hamarkadatik gaur egunera. Benetako aldea joera parte hartzailean dago; orduan, jende gehiago mobilizatzen zen, eta ez agian afiliatua zegoelako. 2001ean, Sintelen auziaren harira ezustea hartu nuen jakitean lantaldearen %90 afiliatua zegoela. Hori salbuespen bat da.

J. O.: Metalaren enpresa handietan hori horrela izaten zen. Labe Garaietan afiliazio maila izugarria zen, adibidez.

X. B.: Nafarroan beste errealitate bat ezagutu dut nik. Edonola ere, neoliberalismoa azkar abiatu zen, eta prozesu hori azaltzeko adibide ona da Telefonica. 80.000 langile ere izan zituen, eta, orain, 20.000 inguru izango ditu. Bada, esango nuke gaur egun jende gehiago dagoela Telefonicarentzat beharrean orduan baino. Kontua da konpainiak langileen egitura hautsi duela, azpikontraten bidez, autonomoen bidez, eta abarren bidez.

Zerbait berria asmatu beharko da akaso?

J. O.: Sindikatua ez da bizi gizarteari bizkar emanda. Sindikatuen egitura enpresetatik ateratzen diren ordezkariekin ehuntzen da, eta gehienak enpresa handi horietatik ateratako bitartekoekin egituratu ginen. Sektore berrietako langile askok esplotazio handiagoa jasaten dute sarritan, eta sindikatuek haiena iristeko saioa egin dugu, egiten dugu egunero, azpiegiturak gaurkotuz.

Klase sentipena galdu al da?

J. O.: Baieztapen hori ez da egokia. Klasea badago; langile klasea eskulan beharginarekin identifikatzen zen lehen, baina zer da gaur egungo ingeniaria edo medikua? Langilea baino ez. Klasea eraldatu egin da, baina ez da galdu. Hala ere, ereduaren aldaketa Europa osoan da eztabaidagai. Autokritika egin behar dela? Ados, baina ezin dugu ekidin paradigma aldatu izana.

T. L.: Afiliazioaren arazoa islatzeko, LAB ez da adibiderik onena, gu hazi baino ez garelako egin. Horrek islatzen du sindikalismoaren orokortasuna? LABena baino ez du islatzen, argi dago. Baina jarrera autokritikotik egin behar dugu aurrera, bai. Hala ere, argi izan oraindik ere sindikatuak direla kapitalaren oztopo nagusia, eta haiei tresna guztiak kentzeko ahaleginean ari direla. Klase subjektua berreskuratu behar dugu, ez soilik lanpostuaren defentsan oinarritutako sindikatu gisa, azpikontratetan dauden prekario guztiak kontuan hartuta baizik. Ez da erraza, baina hori da gure geroa. Enpresatik atera behar dugu, benetako kontrabotere bat eratzeko.

Sindikatuak beren kabuz gai dira neoliberalismoaren aurrean kontrabotere bat izateko?

T. L.: Ez, bakarrik ezin dute hori egin. Aliantza bat behar da eragile sozialekin, eta gutun sozialaren ekimena hortik doa.

X. B.: Sindikatuek beren indarra islatzen duen aldagai bati behintzat eutsi diote azken 30 urteotan: krisiak krisi, kopuruei begira, erakunde handienak dira maila sozialean. Badugu bekatu bat, ordea: orain 30 urte zerbait gehiago egiteko aukera izan genuen. Seguruenik, Moncloak sustatu zuen paktismoak kalte handia egin zien orduko ilusioei. Gaur egun, sindikalismoa egin behar da enpresetan, baina ezin dugu ahaztu kapitalismoaren barruan ez dagoela benetako soluziorik. Lortutakoa defendatzearekin batera, urrutirago joan behar da, eskubide sozialen gutunaren mugimenduaren bidez, kasurako. Antikapitalismoa egin behar dugu zuzenean; bestela, honek ez du soluziorik.

Hori al da ArcelorMittalen arazo larria konpontzeko bidea?

X. B.: Arcelor edo TRW gisako lan gatazkak ez dira konponduko lan karga gehiago hartuz. Altzairuak dauzkan zamak dauzka. Benetako galga kapitalismo basati hau da, eta hori hausten saiatu behar dugu.

Langileen arteko elkartasuna, mobilizazioaren aldeko jarrera, talde kontzientzia ez ote dira galtzen ari enpresetan ?

J. O.: Lan gatazken mailaren araberakoa izaten da hori. Labe Garaietan 10.000tik gora zeuden lanean; non daude orain hainbeste gure industrian? Edonola ere, ez ahaztu konfrontazio politiko gordina dugula muturreko neoliberalistekin, eta horrek baldintzatzen du sindikatuen errealitate guztia. Hil edo biziko gatazka dago munduan, hiritarrak modu basatian esplotatzeko eredua inposatu nahi dutelako. Mobilizazio gaitasunari ere eragiten dio horrek, baina kapitala jazartzen zaigulako sentipena beti egongo da gizakia dagoen bitartean. Hori nola bideratzen dugun sindikatuetan da eztabaida, ez besterik. Eta asko hausnartu beharko da sindikatuen batasun mailaren inguruan.

T. L.: Nik gogoratu nahiko nuke Euskal Herrian zazpi greba orokor egin ditugula azken urteetan, krisiaren harira.

Eta zer gertatu da gero? Ez ote dira joan kontrako eztarritik?

T. L.: Horretara nindoan... Baina Greziarekin batera Euskal Herrian egin dira bakarrik hainbeste greba orokor. Eta bai, lanuzte gehienak defentsarakoak izan dira, erreformen aurkakoak, eta ikusi da hori ez dela nahikoa. Zerga politikan, babes sozialeko ereduan eta beste alor batzuetan eragiteko harago joan behar dugu. Mobilizazioak erasokorra behar du izan helburuak lortzeko, 35 orduko erreibindikazioarekin egin genuen moduan. Langileen gehiengoa konbentzituta balego helburu jakin bati dagokionez, kalera ateratzerako lortuko litzateke.

Sistema aldatzen ari denez, ez al dute sindikatuek ere aldatu behar, egokitu? Mezu hori oso zabalduta dago.

T. L.: Galdera hori tranposoa da. Guk ez dugu egokitu behar sistemara, dauden aldaketak indarrak batzeko erabili baizik; hain zuzen, sistema aldatzeko. Kapitalismoa kanibala da, eta iritsi da mutur batera, non sistema bera bere oinarria suntsitzen hasi den, maila guztietan. Sistema hori aldatzen ez badugu, ez dago alternatibarik.

Egunero lan erreformaren miserien aurkako mila gatazketan buru-belarri sartuta zaudetela, ez ote da oso altu seinalatzea?

T. L.: Gehiengo sindikalak zerrenda sozial oso bat eratu du gutun sozialaren bidez, eskaera zehatzekin. Kutxen pribatizazioaren aurka sendo aritu gara, baita sistema publikoaren alde. Botere politikoa, botere mediatikoa eta patronalaren aliantzaren aurrean hori da gure apustua, hortik joan behar du gure geroak. Ez dugu parte hartu nahi eredu kapitalista hobetzen edo fintzen, hura aldatzen baizik.

X. B.: Izan ere, Arcelorreko pankartaren atzean aitarentzat enplegua eskatzen ari den haurrak arazo bat dauka, familia osoak eta gizarteak berak bezala: ia ezinezkoa da enplegu hori itzultzea; erabateko enplegua ez da itzuliko. ESKn oinarrizko errenta garatzearen alde gaude. Agian, lanpostua galduko duen langile horrek ez du enplegurik behar, modu duinean bizi ahal izateko bitartekoak baizik. Bai baitakigu enplegu bila dabiltzan guztiek ez dutela aurkitu, ez epe motzera, ez eta luzera ere. Beste zerbait behar da.

Eta ez da behar batasun handiagoa sindikatuen artean eraginkor izateko?

X. B.: Argi dago batasunak bere garrantzia duela. Adibidez, 1988ko abendukoa benetako greba orokorra izan zen, niretzat. Nafarroa geldirik ikusi nuen. Gazteentzako enplegu planaren harira izan zen. Gero, behin bakarrik lortu da mobilizazio maila hori: gehiengo sindikalak eta Espainian CCOOk eta UGTk egun berean deitu zutenekoa, nahiz eta helburu desberdinez.

J. O.: Dena den, aldaketa politikorik ez dago, ez bagara mahai batean esertzen; benetako elkarrizketa sozialik ez badago, alegia. Sindikatuetan eginahalak egin ditugu aldaketa politikoaren alde, baina, tamalez, ez dugu lortu. Hiritartasunaren botoen norabidea ez dator bat sindikatuen nahiekin. Greba orokorrak PPren erreformaren aurka eman zuen eman zuena.

T. L.: Elkarrizketa soziala beharrezkoa dela? Bai, noski; baina zertarako nahi du patronalak erreformak tresna guztiak eman badizkio? Apenas sinatzen ditugun akordioak gaur egun, baina ez guk hala nahi dugulako, patronala ezer egin gabe eroso dagoelako baizik.

X. B.: Kalean irabazi ez duzuna ez duzu mahaian irabaziko. Orain gutxi lider politiko batek esan duenak guretzat balio du. Aurretik lortu dena da mahaian sinatzen dena, ez besterik.

Confebaskek azken proposamena lan harremanetarako eredu berri bat da, sindikatuen rola are ahulago utziko lukeena.

J. O.: Aurrean duguna argi dago, baina zer egin behar dugu? 50 urte egon akordiorik gabe? Negoziazio kolektiboa sinatu gabe eduki azken 15 urteotan?

T. L.: Sektore arteko akordio bat egiten ere saiatu ginen, ez ahaztu, eta atea muturrean itxi ziguten, baita Urkulluri ere; atera kontuak. Eta zenbat iraun zion haserrea Urkulluri? Itxura izan zen dena, noski. Horrek laburtzen du egoera zein den.