Nor nongo

Chago Morales zuen izena. Ez dakit bizi den. Txileko inprobisatzailea duela bi hamarkada ezagutu genuen, eta ordurako ez zen gazte-gaztea. Bikotekidea zuen lagun —Bibiana oker ez banaiz—, eta bien artean osatzen zuten ikuskizuna, baina ahotsa zeramana Chago bera zen. Emakumea makulu erabiltze horrek mesfidantza sortu zigun hasieran. Mesfidantza areagotu egin zen aurkezpen garaian kontatu zigularik euren ordu bete inguruko saioan lehen ordu erdian beti «sobre lo divino» aritzen zirela eta bukaerako ordu erdian aritzen zirela «sobre lo humano». Jasan egin behar zen ordu erdia Bibliako pasarteei edo parabolei buruzko hitzezko dialektika berritua entzuten! «Hauek dituk atzerakoitzarrak!» etorri zitzaigun burura. Gainera, bien artean denetik egiten zuten: «guitarrón» deitzen zioten gitarra handi bat jo, hitzez inprobisatu eta, aldi berean, dantza tradizionalak egin. «Ezin ditek denean onak izan. Horiek oraindik folklorea aletu gabe zeukatek!», zioten gure begiradek. Mesfidantza jakin-min bihurtu zitzaigun, Chagok kontatu zigularik beren herrialdean inprobisatzeko gaiarekin batera musika-tresnaren afinazio jakin bat agintzen zietela, eta inprobisadore ontzat jotzen zela, une bakoitzean agindutako afinazioa ongi eta bizkor, batik bat bizkor, lortzearekin batera kantua inprobisatzen hasten zen. Mesfidantza ordurako jakin-min, oholtzaz behera harremana ehundu genuen. Eta jakin-mina miresmen bihurtu zitzaigun. Gure kultur-kodeetatik atzerakoi aurrepaitu genuen hura pentsalari bikaina zen, eta bizkar-zorroa edonor harritzeko moduko kontuez betea zekarren. Salvador Allenderen gertukoa izana, Pinochetek kartzelaratu eta torturatu egin zuen. Exiliorako bidea hartu behar izan zuen urte batzuetan. Europara.

Oscar Zuloaga Uribe zuen grazia. Inprobisatzailea. Chago ezagutu genuen egun berean ezagutu genuen. Oso bestelakoa, baina beste ikasgai bat eman zigun. Beltzarana zen azal kolorez, kolonbiarra, Antioquia herrialdekoa. Atentzioa eman ziguten bere bi deiturek. Hurbildu gintzaizkion, eta gazteleraz luzatu nion baieztapen guztiz desegokia nire euskalzentrismo asebetetik. «Kontxo! Zuloaga, Uribe... arbaso euskaldunak izango zenituen zuk inondik ere...». Ez dakit nitaz zer pentsatuko zuen. Tenple handiz erantzun zidan. «Ez. Nire arbasoen ugazabak ziren euskaldunak. Haiek ezartzen zizkiguten deiturak ere». Nire sarrera-modu trakets horrekin hasi ginen harremanari heltzen. Listua ahal bezala irentsi, eta ahalik eta tragorik gehien geuk ordaintzea izan zen barkamena eskatzeko aukeratu genuen bidea. Geroztik topo egin dugu Euskal Herrian Komite Internazionalisten eskutik-eta etorri izan denean.

Bi izen, bi lagun eta bi ikasgai etorri zaizkit gogora Nazioarteko Kantu Inprobisatuari buruzko jardunaldien aurkezpena eta Gipuzkoako Foru Aldundiak DSBE diru-laguntzak bertan behera uzteko asmoaren iragarpena gurutzatu diren aste honetan. Inor ez dela guztiz inongoa, ez lurraldez eta ez ideiaz, aspaldi behar genuen ikasi. Gaur oparotasunean dabilena bihar larri ibil daiteke; gaur hemen dena bihar izan daiteke han, beharturik edo nahiak hala aginduta; orain modu batera pentsatzen duenak pentsa dezake oso bestela hitz gutxi batzuen konbentzimendu indarra medio. Baina kosta egiten zaigu hori guztiz geureganatzea. Sumatu dut nik ere inguruan egoeraren larria jasan ezinik errua kanpotik datozen horiei egozten dienik. Ezagutu dut zioenik, Ondarroako portuko beltz horiek ez daudela goseak, azal kolore ederra daukatela, eta, gainera, ez datozela jan bila, disimulu ederrean euren erlijioa zabaltzera baizik. Norbanakoaren ideia oinarririk gabeak pasa egiten dira. Erakundeek uste narrasti horien oso gainetik egon behar lukete. Eta ez dakit ba, Gipuzkoako Foru Aldundiak batere ongi afinatu duen oraingoan. Maite Peñak, Gizarte Politiketarako diputatuak, baliabide publikoak eraginkor erabiltzea dela asmoa azaldu zuen. Justiziaz ere erabiltzea lortuko balute, harritu baino gehiago harrotu egingo ginateke.