«Ez da ona iraganaz gerra batean bageunde bezala hitz egitea»

Nafarroako Gobernuaren berritasunetako bat da: Bake eta bizikidetzarako zuzendaritza nagusia sortu du, eta arduradun jarri du historialari bat, Alvaro Baraibar (Iruñea, 1960). Hutsetik altxatu dute, eta, aurretik lan bat eginda ez egoteak eragozpenak baditu ere, alde ona ere baduela uste du Baraibarrek: «Ez dago ez ondarerik ez betebeharrik, eta askatasuna dugu ideia berriak proposatzeko». Hizkerari garrantzi berezia ematen dio, eta, horregatik, eragile guztiei arlo horretan erantzukizunez jokatzera dei egin die, baita kazetarioi ere.

Hurrengo astean joango zara parlamentura ildo nagusiak azaltzera. Zeintzuk dira?

Legealdiari begirako programa anbiziotsu bat jorratu dugu. Hiru arlo bereizi ditugu: lehena memoria historikoa, bigarrena iragan hurbila eta indarkeriaren arazoa, eta hirugarrena elkarbizitza. Elkarbizitza atalean besteetan egindako lana jaso nahi dugu, ideiak defenditzeko berriro ere indarkeria ez dela erabiliko bermatzeko helburuarekin. Era berean, bakearen, errespetuaren eta balio demokratikoen kultura sustatu nahi dugu, eta ulertarazi aniztasuna ez dela arazo, gizarteen aberastasun baizik.

Lau urte barru, gertatzen dena gertatzen dela, egindako lanean jarraitzeko asmoz?

Bai, hori da. Biktimekin, eta egia, justizia eta erreparaziorako eskubideekin kontu handiz ibili behar dugula argi dugu. Lanean segitzeko elementuak ereiteko orduan zuhurtziaz jokatu nahi dugu. Lan hau ez da legealdi batean edo bitan agortzen, etengabea da, eta ezin dugu atseden hartu, arazo berriak ere badirelako.

Etorkizunera begira adostasun politikoa behar da?

Bai. Printzipioekin eta konpromisoekin ere lanean ari gara. Horietako bat da ahalik eta kontsentsu politiko handiena lortzea. Badakigu iraganera begiratzean gertatutakoari buruzko kontakizun diferenteekin topo egingo dugula. Historialari gisa oso barneratua dut hori. Ez dago kontakizun bakar bat, askotarikoak baizik, pertsona bakoitzak bere errealitatea modu desberdinean bizi izan duelako. Hala ere, uste dugu elementu bateratu bat egon behar duela: giza duintasunak eta eskubideak ororen gainetik egon behar dute, eta ezein ideiak ez du justifikatzen indarkeria. Ikuspuntu desberdinak konpontzeko posizio etiko horretatik abiatuta, elkarren osagarri diren kontakizunetara irits gaitezke.

Gaia foku mediatikotik kanpo izatea komeni da?

Oso garrantzitsua da lasaitasunez lan egitea, zarata politikoaren eraginpean egonda baino haratago joango garelako horrela. Komeni da presa handirik ez izatea. Nafarroan ez gaude EAEko egoera berean. Han, maila batean edo bestean, urte asko daramate lanean. Gu hasi berri gara.

Izan duzu lehen harremanik alderdiekin?

PPrekin salbu guztiekin bildu naiz —PPren kasuan uste dut agenda arazo bat izan zela—. Lan bilera batera gonbidatu nituen guztiak. Oso positiboa izan zen biktimen eta memoria historiakoaren gaiak talde guztiak kezkatzen dituelako. Posizio desberdinak daude, jakina, baina politika aurreko ikuspuntu batekin hurbildu nintzen: alderdi bakoitzaren posizioez haratago, non egon daitezkeen topaguneak aurrera egiteko biktimek justizia, egia eta erreparazioa izan dezaten.

Lau urte iragan dira ETAren behin betiko su-etenetik. Denborak aurrera egin ahala, gizarteak alderdiei exijitzen die aurrera begiratzeko?

Gizartea etorkizunera begira dago, eta etorkizunera begira, iraganetik, gertatu behar ez zen horretatik, ikasi behar dugu berriro gerta ez dadin. Alde horretatik, memoriak funtzio garrantzitsua du. Gerta liteke, elkarbizitzari begira gizartea azkarrago joatea, eta, aldiz, alderdiak eztabaida gotortu batean harrapatuta geratzea, zeren euren artean gatazka giro hori ez dut sumatzen gizartean. Gizartea pluralagoa da.

Biktima elkarte batzuk eta eskuineko alderdiek baldintzatzen al dute eztabaida?

Auzi horretatik haratago, niretzat, garrantzitsuagoa da politika aurreko ikuspuntua. Alegia, biktimek ez diote biktima izateari utziko baina bi aldiz biktima izaten ez dugu lagundu behar. Adiskidetzean eta eragindako mina gainditzean aurrera egiteko ardura dugu gobernukook, eta biktima bakoitzak behar duen dolu prozesua erraztu behar dugu, euretako bakoitzak dolu desberdina baitu bizipena desberdina delako ere.

Zer garrantzi du hizkuntzak?

Oso handia. Ez da soilik zer hizkera erabiltzen dugun, baizik eta pertsonek mezu hori bera nola jasotzen duten. Oso zehatzak izan behar dugu erabileran eta konnotazio sinboliko oro kentzean. Adostasuna bilatu behar da, mina eragin ordez, elkar ulertzeko eta gerturatzeko balio dezan.

Iraganari buruzko kontakizunetan nola jokatu behar da?

Minimoki partekatua den iraganari buruz kontakizun bat lortu beharko genuke. Ez da positiboa iraganari buruz gerra batean bageunde bezala hitz egitea, lubakietatik egindako mezu horrek mina eragiten du, eta ez die biktimei laguntzen. Arreta handiz ibili behar dugu hor.

Maiz EH Bilduri, Sorturi, autokritika egitea exijitzen zaio, baina beste indarkerien analisi kritikorik ez da egiten gero.

Autokritikarena oso garrantzitsua da, baina autokritika ez dio batak besteari egiten, norberak egiten du. Maiz ikusten dugu inor besteari autokritika egiteko eskatzen. Bakoitzak bere ardura du, eta bere gogoeta egin behar du iraganari buruz, eta nola jardun duen, orain eta batez ere etorkizunean adiskidetzea lor dezagun.

Espetxe politikan zerbait egin dezakezue?

Ez da gure eskumena, eta ezingo dugu zuzenean eragin. Horrez gain, sakabanaketa politikak ez dio erantzuten egungo garaiari, eta oso garrantzitsua litzateke aldaketak baleude.

Sortuk presoen kolektiboari proposatu dio pauso ausartak ematea; zer deritzozu?

Adiskidetzen eta zauriak ixten lagun dezaketen urrats oro da ona.

Konstituzionalak onartu egin du estatuak polizia indarkeriaren biktimen legeari jarritako helegitea. Zer eragin du?

Oso garrantzitsua zen, zigorgabetasun eremu bat badelako, ez dago aitortza ahalbidetuko duen araudirik. EAEn, 2012n dekretu bat ezarri zen, eta, geroztik, 178 pertsona aitortu dira. Nafarroako legea zentzu berean zihoan. Parlamentuari lotutako batzorde independente bat sortzeko aukera jasotzen zuen, eta haren ebazpena gobernuarentzat bete beharrekoa zen.

Epaiketa paraleloak sortzea leporatzen du estatuak.

Bai, baina guk legearen konstituzionaltasuna defenditzen dugu. Ez dugu euren esparruan muturra sartu nahi, legeak ez ditu errudunak bilatu nahi, baizik eta aitortzan aurrera egin nahi dugu, Mikel Zabalzaren kasua paradigmatikoa da.

Legea eteteak eskuak lotzen dizkizue?

Gure arazoa da zuzendaritzak berak ezin duela ezer aitortu. Araudi bat behar da horretarako. Orain erreminta hori ez dugu, Konstituzionalak gerarazi digulako, eta erabat ezinbestekoa da. Horrek ez du esan nahi lan egiteari utziko diogula, baina kontu batzuei ezingo diegu aurre egin. Bai, aldiz, adiskidetzearen esparruan. Garrantzitsua litzateke terrorismoaren biktimek ezagutzea badirela iragan hurbilean indarkeria jasan duten biktimak. Agian, elkarren artean bizipenak banatzeko aukera balego, ezuste handiak leudeke, eta errealitatearen ulermen hobea izaten eta sufrimendu hori oso bizirik badela jabetzen lagunduko lieke.

Tortura kasuak aztertuko dituzue?

Hurrengo legealdietan lan egiten segitzea bilatzen dugu. Ezin ditugu giza eskubideen urraketak osotasunean jorratu. Denei eman behar diegu erantzuna, baina egutegia jartzea garrantzitsua da.