«Elebitasunaren iruzurra gertatu da komunikabideetan»

Kazetaritza ikasketak egin eta euskarazko kazetaritzan lanean hasi zen lehen belaunaldikoa da Elixabete Garmendia (Ormaiztegi, Gipuzkoa, 1953). Urte zailetan ekin zion Zeruko Argia-ko lanari, 1976an. ETBn, berriz, 32 urtez aritu da lanean. Luma zorrotza ez du kamustua Garmendiak: BERRIAn, hamabostean behin idazten du.

«Euskaraz egindako euskal kazetaritzaren emakume aitzindaria izateagatik eta bere ibilbide apartari esker ona adierazteko», Ibilbide Profesionalari Saria emango dizute. Nolako sentipena eragiten dizute hitz horiek?

Horrela entzunda, hanpatu samarrak sentitzen ditut. Baina deitu zidatenean saria emango zidatela esanez, natural hartu nuen. Nire ibilbide osoa euskaraz egin dut, eta euskarazko kazetaritzari egiten zaion aitortza bat dago hor.

Zer iritzi duzu Euskal Kazetarien Elkarteak eta Kazetarien Euskal Elkargoak duten rolaz?

Bi elkarte horietan ez dut parte hartzen. 1990eko hamarkadan, egon ziren saiakera batzuk euskaraz ari ginen kazetarion elkarte bat sortzeko, baina ez zuen aurrera egin.

Argia-ren mendeurrenean, hitzaldi bat eman duzu euskal kazetaritzaz. 1976an Zeruko Argia-n lanean hasi zinenean, nolakoa zen euskarazko kazetaritza?

1976a euskarazko kazetaritzaren urtea izendatu zuten Zeruko Argia, Anaitasuna eta Goiz Argi aldizkariek. Hor ikusten da gogoa zegoela aurrera egiteko. Zeruko Argia izan zen une hartako borroka sozial, politiko eta kulturalen bozgorailu ikaragarria.

1980an, Zeruko Argia-tik Argia-ra eman zen jauzia. Euskara hutsean prentsa egiteko hautua egina zenuten batzuek. Zer garrantzi izan zuen apustu horrek?

Hedabide elebidun deituen esperientziak erakusten zuen ezinbestekoa zela euskara hutsezko hedabide bati eustea. Egin eta Deia atera zirenean, odolustuta gelditu ginen, egunkari horietara joan zirelako kazetari asko. Kanpotik, berriz, erresistente numantino gisa begiratzen ziguten. 1980an, kaputxinoen gonapetik atera ginen, baina ezer gabe geunden, kale gorrian eta soldatarik gabe. Niretzat oso garrantzitsua zen neure autonomia ekonomikoa, eta urte bukaeran utzi nuen aldizkaria. Dena dela, Argia-n jarraitu zutenek eta iritsi ziren gazteek lortu zuten hondoratzear zegoen txalupa berriz azaleratzea. Haiek sortu zuten gero Euskaldunon Egunkaria.

Zer balantze egiten duzu ETBn egindako ibilbideaz?

32 urte izan dira. Saio askotan eta albistegietan aritu izan naiz. Hemen eta Munduan erreportaje saio batean ibili nintzen, Maddalen Iriarterekin lan dezente egin dut —Ados eta Azpimarra saioetan—, eta Bertatik Bertara izan zen garai interesgarriena. Magazin horretan 1995etik 2002ra aritu nintzen. ETBren historian arrastoa utzi du saioak. Garai latza zen, gatazkaren eraginez; guk ez genuen politika landu behar, eta paper bat joka genezakeen. Euskal komunitatea batzen zuten gaiak lantzen genituen, zazpi herrialdeak aintzat hartuz. Elkartze puntu batzuk lortu genituen. Herri ekimenekin adi geunden.

Euskal Kazetariak Saria Olatz Arrietari emango diote. Larunbat eta igande gau askotan Bruselatik Arrieta soilik gaztelaniaz aritzen da ETBrentzat, ordea.

Neronek ere sufritu dut hori: hau da, azkeneko urteetan albistegietan ibili naiz, eta gertatu izan zait soilik gaztelaniaz aritu beharra: euskarazko albistegian ez da sartuko albistea, eta soilik gaztelaniaz prestatu behar. 1986an ETBn sartu nintzenean, nire lerroa euskarazko kazetaritza egitea zen, baina hainbat egunetan gehiago egin behar izan dut gaztelaniaz. Garrantzia eta sosak ETB2k eramaten ditu; bitartekoak beti ETB2ri eman zaizkio. ETB1 beti pobre, beti morroi. Harreman diglosikoa da. Elebitasunaren iruzurra eman da hedabideetan: Egin eta Deia ere hori izan ziren.

Zer ezaugarri izan ditu euskarazko kazetaritzak?

Jazarpena eta gutxiespena. Zeruko Argia aldizkaria sortu zuenak, Damaso Intza kaputxinoak, 32 urte egin zituen Txileko erbestean, 1936ko altxamenduaren ondotik. Euskarazko prentsan aritzea heroismoa izan da; Euskaldunon Egunkaria-ren itxiera ere hor dago. Gutxiespenari lotutako pasarte bat oroitzen dut: 1976an, Felipe Gonzalez etorri zen Oiartzungo Lintzirin hotelera [Gipuzkoa] prentsaurreko bat ematera. Mikel Atxaga joan zen Zeruko Argia-tik, galdera bat euskaraz egin zuen. Carmen Romero, orduko Gonzalezen emaztea, han joan zitzaion Atxagari esatera: «Viva Euskadi nazi!». Zalaparta piztu zen, eta La Voz de España egunkariko zuzendariak idatzi zuen galdera euskaraz egin zuena «kazetari ez-profesionala» zela. Nik ere urteetan sentitu dut prentsaurrekoetan euskaraz galdetzea eragozpena zela.

Aurrera ere egin da, ezta?

Bai, euskarazko kazetaritzak aurrerakuntza handiak egin ditu; une batzuetan, erreferentzialtasuna hartzen ari da. Martxoan Martxelo Otamendik Miquel Icetari BERRIAn egin zion elkarrizketa adibide ona da; hedabide espainiar guztietan zabaldu zen.

Jaurlaritzak eta BERRIAk hitzarmena sinatu dute. Horri esker, egunkariaren aurrekontuaren %30 estaliko du Jaurlaritzak. Lehenago egin behar zen hori?

Zalantzarik gabe. 1980an, Argia hondoratzear zegoela, editorial bat atera zuen esanez erakundeek erantzun behar zutela. Eta urteetan ez zen laguntzarik izan euskarazko prentsarentzat.

Sare sozialetan edonork zabaltzen ditu edukiak. Zein da egun kazetariaren garrantzia?

Kazetariaren defentsa egiten dut, erabat. Teknologiak ahalbidetu dezake istripu baten argazkia edonork zabaltzea, baina horri ez diot kazetaritza deitzen. Kazetaritzak beste fondo bat dauka. Zehaztasuna funtsezkoa da, baita etika ere. Horrez gain, arnasa luzeko kazetaritzaren aldekoa naiz. Azkeneko urteetan, arnasa luzeko kazetaritzako liburuak atera dira euskaraz. Aurrerapen bat da hori.