«Gorputza metaforen mapa amaigabe bat da»

Poesia idazten 13 urterekin hasi zen, eta 29rekin, sei poesia liburu, bi saiakera eta eleberri bat ditu idatziak Luna Miguel (Alcala de Henares, Espainia, 1990) idazle, kazetari eta editoreak, horretarako «literaturaren misoginiaren puxika» urratzen aritu behar izan badu ere. Halabeharrez murgildu zen idazketan, gurasoak editoreak izanda liburuz inguratuta hazi baitzen. Gizonezkoek idatzitakoak ziren, halere. Urteekin, andreen sorkuntzak aurkituz joan da, eta egun, horiek berreskuratzen eta beren tokia aldarrikatzen dihardu, besteak beste, argitaratu berri duen El coloquio de las perras saiakerarekin. Iruñean izan da aste honetan egin duten Letrazaurituak topaketan.

«Edizioaren panorama astintzen duten emakumeen» ziklo batera etorri zara. Nola aldatzen ari da panorama azken urteetan?

Agerikoa da emakume idazleon rola aldatzen ari dela, oro har. Esango nuke 2014an piztu zela aldaketa, Joanna Walshek esan zuenean emakume idazleen urtea izango zela. Gauza asko aldatu dira ordutik: andreek sortutako klasikoak berreskuratu ditugu, mugimendu sozialak eraman gaitu feminismoaz gehiago idaztera, emakume gazteak hasi dira lehen gizonek jasotzen zituzten sariak jasotzen... Eta jaialdi hau ere beste punta bat izan da literaturaren misoginiaren puxika puskatzeko.

Zergatik dira beharrezkoak halako elkarguneak?

Batzuek diote jaialdi mistoak egin behar direla, eta nabarmendu guk ere har dezakegula parte halakoetan. Baina, nire ustez, gauza biak egin behar dira, nazkatu baikara soilik gizonen jaialdiak ikusteaz, urte luzez. Izan gaitezke gu protagonista bakarrak urte batzuetan; helburua da noizbait halako jaialdirik behar ez izatea.

Idazlea, emakumea eta gaztea. Kategoria horietan egoteak gutxiespena dakar?

Gazteriarenganako mespretxua orokorra da; une oro seinalatzen da, eta horrek erremina erakusten du. Eta emakumeokin nabarmenagoa da: publikoan azaltzen zaren bakoitzean jartzen zaituzte zalantzan zu baino zaharragoak diren gizonek. Literaturan etengabea da hori. Aixa de la Cruzek Cambiar de idea liburuan kontatu du lehen saiatzen zela idazten editore gizonei gustatuko zitzaien moduan; egun batean, horretaz jabetu, eta nahi zuen modura idazten hasi zen. Puntu horretaraino ikusi dugu geure burua estututa emakume idazleok.

Zeuk El funeral de Lolita-n ninfula irudikatu duzu, eta horretaz idatzi duten gizonek baino kritika gogorragoak jaso dituzu.

Bai. Esan dute biktimaren rola ez dela sinesgarria. Nik neuk jasan nituen abusuak nerabezaroan, eta ezin dut sinetsi horri buruz gizon batek idatzi duena nire bizipenen alde fikzionatua baino sinesgarriagoa izatea. Zeure esperientzia deuseztatu egiten dute.

Zuen bizitzaz edota itxuraz zuen sorkuntzaz baino gehiago hitz egiten dutela ere salatu duzu.

Bai, adibide bat jarri ohi dut: Alba argitaletxeak Espainiako emakume poeten antologia bat du, eta idazle baten biografian jartzen du haren ezkontzara Federico Garcia Lorca joan zela. Zergatik legitimatzen du idazle bat Garcia Lorcaren laguna izateak, eta ez bere obrak? Egile hori aldarrikatzeko sortutako liburuan ere ez bagara gai esateko nor zen eta zer sortu zuen...

Halere, emakumea urrats handiak egiten ari da literaturan ere. Mugarri batean gaude?

Zalantzarik gabe. Astelehenean emakume idazleen eguna ospatu genuen. Niretzat egun hori martxoaren 8a bezalakoa da, industria editorialean. Etxeko liburu guztiak atera, eta ikusten duzu oraindik asko dagoela aldarrikatzeko; baina egunkarietako orriak andre idazleen izenekin betetzen dira, eta jabetzen zara aurretik gutxitan agertu direla izen horiek denak orri horietan.

Aldaketa horien partaide izateak ardura sentiarazten dizu?

Bai, idazten dugun guztiok dugu ardura: mundua erakusterakoan, fikzioak sortzerakoan... Nire aurrekoek borroka egin zuten ni 30 urte bete baino lehen idazletzat har nazaten, eta nire ardura da borrokatzea hurrengo belaunaldiek ez dezaten sufritu nik sufritutakoa, eta espaziorik izan ez zutenak ezagutaraztea. Bozgorailu bat dugu; aprobetxatu dezagun.

Asko erabiltzen dituzu sare sozialak. Baliagarriak dira itzalean egon dena ikustarazteko?

Bai: idazle emakumeak irakurtzeko urtea, idazle emakumeen eguna eta halako mugimendu guztiak sareetako traolak dira; jendearen mugimenduak. Traol bat ongi erabilita, gauza handiak lor ditzakezu, eta kasu honetan, industria editoriala aldatu dugu.

Sareetan bizitza pribatua erakusteak sortzen dizkizun gatazkak sartu izan dituzu olerkietan.

Nire azken poesia liburua Japoniara egindako bidaiakoa da, eta olerki batean horretaz idatzi dut: argazkiak ikusita, badirudi une oro pozik geundela, baina Kyotoko hotel batean haserre geunden. Intimitatearen kontraesanak dira. Bizitzaren alde polita baino ez dugu erakusten, eta nik poesian alde itsusia erakutsi ohi dut.

Tabu diren gaiak jorratzen dituzu lanetan, gorputzetik abiatuta.

Nire kazetari aldearen ondorioa da hori: argia eman nahi izaten diet ezkutuan geratzen diren gaiei, eta, halaber, toki ezohikoetan fokua jartzen duen literatura interesatzen zait. Beti obsesionatu nau gorputza poesiatik lantzeak: minbizia, digestioa, edoskitzea eta halako kontuek txoratzen naute. Gorputza metaforen mapa amaigabe bat da. Eta andreek bereziki ongi jorratzen dituzte halakoak: niretzat libururik gomendagarrienetako bat da Paula Boneten abortuarena [Roedores].

El coloquio de las perras liburua argitaratu duzu aste honetan, Latinoamerikako zenbait idazle emakume argitara ateratzeko. Zergatik Latinoamerikakoak?

Latinoamerikarekin zubiak eraikitzeko gogoa nuen, nire hizkuntza berean sortzen duten emakumeek egin dutena ezagutzeko. Preseski, sareei esker egun ezagutzen dugu han zer egiten ari diren; baina orain dela 20, 30, 40 urte egiten zutena, ez. Eta mapa literarioetan arakatzean, izen pila bat aurkitu nituen. Hamabi aukeratu nituen, haien bitartez jorratzeko orduan bizi zituzten eta egun hor dirauten zenbait arazo.

Zer arazo?

Gizonen luzakinak izatea, egiletzaren ukazioa, paternalismoa... Adibidez, Elena Garroren kasuan, Nobel sari baten bikotekide izateak «haren emaztea» izatera kondenatu zuen. Behin, argitaletxe batek honako hau idatzi zuen: «Elena Garro, Octavio Pazen emaztea, Bioy Casaresen maitalea, Garcia Marquezen inspiratzailea eta Borgesen mireslea». Horren arabera, berak zer egin zuen? Ezer ez. Baina errealismo magikoaren asmatzailetzat hartzen dute filologoek.

Gauza bera esan daiteke beste mugimendu literarioez, ezta?

Bai, mugimendu kultural bakar bat ere ez da salbuespen. Esaterako, beat belaunaldiaz mintzatzean, neuk egile gizonak aipatzen ditut. Neure burua zuzendu behar dut [Jack] Querouacen ordez Diani di Prima esateko. Barneratua dudalako soilik gizonak izan zirela. Eta 27ko belaunaldiarekin ere gertatzen zait; guztiekin.

Zuk zeuk ez zenituen ezagutzen liburuan sartu dituzun idazleak. Erreferenteak faltatu zaizkizu?

Bai. Aurrekoan gurasoen etxeko liburutegira joan nintzen, eta han ez zegoen andrerik; nerabezaroan ez nuen ia emakumeen lanik irakurri. Nire erreferente nagusia [Charles] Bukowski izan zen. Gero, literatura ulertzeko modua aldatu zidaten Sylvia Plathek, Amelie Nothombek, Marta Sanzek eta beste zenbaitek.