Kirola, euskara eskolatik kalera igarotzeko zubia

Eskolatik kanpo nola indartu euskarazko sozializazioa haur eta gaztetxoen artean? Galdera horri erantzuten hasi, eta kirolari erreparatu dio Soziolinguistika Klusterrak. «Kirolak pisu handia dauka, bai kuantitatiboki, bai gizartean duen ospeagatik», azaldu du Pablo Suberbiolak, klusterreko ikertzaileak. EHU Euskal Herriko Unibertsitateko Balioen Filosofia eta Gizarte Antropologia Sailarekin batera, D ereduko kirola izeneko ikerketa egin dute. Atzo aurkeztu zituzten emaitzak, Zubietan (Donosrtia, Gipuzkoa) egindako jardunaldian.

«Gaur [atzo] bertan, Bilboko errugbi talde bateko kideek esan digute nahiz eta entrenatzaileekin saiatu diren euskararen erabilera indartzen, euskara eskolako hizkuntza den iritzia urteetan barneratu dutenez urratsa egiten ahalegindu direnean erantzuna hori izan dela: 'Euskaraz ari zara? Ez gaude eskolan eta!'». Ohartarazi du lan egin beharko dela halako aurreiritzien kontra. «Uste dugu euskal soziolinguistika berritu daitekeela eremu horretatik ere. Beste eremu batzuetan ari dira gauzak egiten, eta iruditzen zaigu honetatik ere etor daitezkeela berrikuntza interesgarriak», azaldu du Jone Miren Hernandez EHUko irakasleak.

Ikerketarako bost kirol talde hautatu zituzten: Gasteizko Zaramaga pilota elkartea, Getxoko Aixerrota boleibol taldea, Arrigorriagako (Bizkaia) Padura saskibaloi kluba, Donostiako Reala eta Zarauzko (Gipuzkoa) Zarautz eskubaloi taldea. «Kirola aisialdia da, baina bada arautua dagoen esparru formalagoa ere. Nolabait, kirolak badu eskolaren eta kalearen artean hirugarren esparru izateko ezaugarriak», azaldu du Suberbiolak. Bost talde horiek badute ezaugarri komun bat: euskara nahi dute euren taldeetan, eta horretarako lan egiten dute. Eta bide horretan oztopoak gainditu behar izaten dituzte etengabe. Horretan laguntzen ere ahalegindu dira ikertzaileak. Adibidez, ohartu dira gazteek ez dutela berdin jokatzen entrenatzailearekin daudenean edo euren artean berba egitean. Lehen kasuan baino euskara gehiago erabiltzen dute bigarrenean.

Ikerketaren lehen urtean entrenatzaileekin egin zuten lan. Lehen azterketa egin ondoren, entrenatzaile eta jokalariekin lan egiteko modu berri baten bila hasi, eta horretarako materiala sortu zuten: unitate didaktiko bat. «Bereziki komunikazio lanketa bat egin da, modu esperimentalean; talde mailako komunikazioarena, betiere taldetasunetik eta eurek adostutakoan oinarrituta». Ikerketaren bigarren parte horretan, besteak beste, kirolean aritzen diren gaztetxoekin elkarrizketak izan dituzte. Entrenatzaileekin abiatuta, jokalari taldeetara igaro dira prozesuak aurrera egin ahala.

Horri lotuta, ohar bat egin du Suberbiolak: «Askotan entrenatzaileengan jartzen da arreta, baina ikusi dugu jokalariek eta entrenatzaileek berehala nabaritzen dutela klubean euskara erabiltzeak garrantzia daukan edo ez. Gazteei begira gaudenean, lehen lana helduek egin behar dute. Kasu honetan, kirol taldeetako arduradunek dute, neurri handian, euskararen erabilera benetan gerta dadin baldintza egokiak sortzeko aukera eta erantzukizuna». Hala ere, gero protagonismoa gazteek hartu behar dute. «Haiek gabe espazio honek ez luke zentzurik izango». Uste dute oinarrizko banaketa hori errespetatu egin behar dela: ardurak eta eginbeharrak onartu; baita eskubideak bermatu ere.

Taldearen indarra

Hernandezen esanetan, «ezinbestekoa» da kirola eragile gisa hartzea. «Beste aukera bat da». Beste horri bi adiera eman dizkio. «Beste esaten dugu, kirolaz gain hor daudelako beste batzuk: familia, eskola, lagun taldea... Eta guztiak hartu behar dira kontuan. Eta beste esaten dugu, kirola berezia delako, beste era batekoa, arreta berezia merezi duena eta aukera asko eskaintzen dituena». Ez da euskara eta kirola lotu dituen lehen proiektua. «Baina orain bereziki kirolari erreparatzeko garaia dela iruditzen zaigu».

Hernandezek nabarmendu du kirolaren potentzialitate handiena taldearen garrantzia dela. «Kirol batzuk taldean egiten dira; beste batzuk, banaka; baina guztietan taldea presente dago. Pilotan, adibidez, taldean entrenatzen dira, nahiz eta banaka jokatu». Uste du talde nortasun horrek berebiziko indarra duela. «Eskolan gazteak hizkuntzarekin daukan lotura norbanakotik abiatzen da: 'ikasi behar dut', 'azterketa egin behar dut', 'idazlan hau daukat idazteko'... Taldean, berriz, ez da bakarrik norberak euskararekiko duen ardura, baizik eta talde moduan daukagun ardura. Ardura konpartitu gisa aurkeztuko badugu, errazagoa izango da gazteengana iristea». Eta galdera bota die: «Talde moduan zer nahi dugu?».

Hernandezek kontatu du klub batzuek esan dietela esperientzia horrek taldea trinkotzeko balio izan diela. Esan du eurentzat talde trinkoak edukitzea oso garrantzitsua dela. «Talde trinkoa lurra da. Eta guk lurra behar dugu haren gainean beste gauza batzuk eraikitzeko. Talde trinko eta sendo batetik abiatuta, gauza asko lor daitezke. Gure kasuan, euskararen erabilera. Baina beste helburu batzuk ere izan daitezke. Taldea ez bada trinkoa, askoz ere zailagoa da edozein lan egitea, eta helburu batzuk lortzea».

Estrategia berezia

Errealitatearen parte bat aztertu dute. Baina Suberbiolak azpimarratu du ez daudela berdinak diren bi klub. «Kirol motaren, testuinguru soziolinguistikoaren edo taldearen tamainaren arabera, egoera asko aldatzen da». Horregatik, ez dute aurkitu guztientzat balio duen formula bakar bat. «Ezin dugu esan: 'Hau eginez gero, dena hobetuko da'», aitortu du Hernandezek. Baina gogoetarako eta eztabaidarako oinarri bat utzi nahi izan dute, lanerako proposamen orokor batzuk egin.

Besteak beste, kirolaren birdefinizio baten beharra azpimarratu dute, hizkuntzaren eta euskararen begiradatik egina. «Hiztun gaztetxoen begirada eta hizkuntza errealitate askotarikoa ere oso aintzat hartu behar dira birdefinizio horretan». Uste dute kirolak ez duela zertan eskolak egindakoa errepikatu. «Eremu bakoitzaren izaera eta helburuak ezberdinak dira». Hirugarren esparru gisa aurkeztu dute kirola, eta, horregatik, iruditzen zaie estrategia bereziak behar dituela. Ildo horretan, bakoitzaren betebeharrak definitzearen alde egin dute: federazioak, klubek, tutoreek eta familiek. Nabarmendu dute kirola dela gazte askorentzat eskolatik kanpo euskararekin harremana mantentzeko aukera bakarra.

D eredua, jalgi hadi plazara