Herria (des)egiten duten lehiaketak

Hogei hilabete joan dira ETB1ek azkeneko lehiaketa emititu zuenetik —Burubero fest, 2017ko ekainaren amaieran—. ETB3k saiakera lotsati bat egin zuen 3txulo jokoan lehiaketarekin, baina 2017ko irailetik abendura baino ez zuen iraun. Ez dago euskarazko lehiaketarik telebistan, eta horrek alboko kalteak ditu. Telesailen faltak dituen ondorioen aldean, ez dira hain agerikoak; baina oso kezkagarriak, edonola ere.

Mihiluze, Hizkamizka edo Burubero lehiaketetan —batzuk aipatzearren—, lasai asko parte har zezakeen Zuberoako, Nafarroa Behereko edo Lapurdiko herritar batek. Gaur egun, gaztelaniaren ezagutza bikaina izanda ere, nekez lortuko du onik ateratzea ETB2ko Atrápame si puedes lehiaketan —Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan batez beste %12ko ikusle kuota inguru dauka—. Galdera asko eta asko euskararen herritik kanpoko imajinariokoak direlako. Madrilgo telebisten eta komunikabide nagusien gaiak, pertsonaiak, kantak, tokiak eta erreferentziak direlako sarri aurkezlearen galderetan. Ez hori bakarrik. Paradoxa geografiko bat, adibide moduan: aurkezleak kontu hartu zion Uruguain jaio eta El conquis saioko partaide izandako lehiakide bati —umorez— ez zuelako Sevillako plaza bat ezagutzen —Atrápame si puedes grabatzen den hiritik 915 kilometrora dago Andaluziako hiria—. Bistan denez, ez zion kontu hartu Baionako, Angeluko edo Miarritzeko tokirik ezagutzen ez zuelako —Atrápame si puedes grabatzen den hiritik 50 kilometrora daude—. Hori baita ETBren ikusleari gaztelaniazko lehiaketarekin transmititzen zaiona: 900 kilometrora dagoena gurea da, eta 50 kilometrora dagoena ez da existitzen.

Horrenbestez, Gaztela eta Leongo, Kantabriako, Errioxako eta Aragoiko herritarrek askoz aukera gehiago dituzte ETBko lehiaketa bakarrean sos batzuk irabazteko, Lapurdiko, Nafarroa Behereko eta Zuberoako herritarrek baino. Euskal kulturarekin lotuta eta Espainiakotik deskonektatuta dauden Hego Euskal Herriko lehiakideek ere desabantailekin jokatuko dute, bidenabar. Eta, bide batez, ETBk imajinario bat elikatzen jarraituko du ETB2ko lehiaketarekin, neurri batean euskarari eta euskal kulturari bizkarra emanda.

Kontraesanetan ito gabe —edo itota—, ez dago ukatzerik Hego Euskal Herriko ikus-entzule askok Espainiako erreferentziaz betetako lehiaketekin gozatuko dutenik. Hezigarriak ere badira, kasu askotan: TVEko Saber y ganar, kasurako. Horikeriaren etenik gabeko bukle bat dirudi askotan Tele5k, baina salbuespen batekin: Pasapalabra lehiaketa. Saio horrekin asko ikas dezake ikusleak: kultura orokorraz eta gaztelaniazko hiztegiaz eta definizioez. Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan, %20ko ikusle kuota du programa horrek. Eta kasu gehiegitan —ez onerako, preseski—, ETBk Tele5 kopiatzeko saiakerak egin baldin baditu, ez da ulertzekoa zergatik ez duten Pasapalabra lehiaketaren eredua euskarara moldatu. Modu horretan, euskarazko definizioak eta kantak, euskararen herriko artelanak eta tokiak jasoko lituzke ikus-entzuleak.

Formatu familiarra da lehiaketa, eta Hego Euskal Herriko haur euskaldun asko egongo dira ziur asko arratsaldero Pasapalabra ikusten. Besteak beste, ez dutelako euskarazkorik ikusteko. Eta ikasiko dituzte Cervantesen hizkuntzan kontzeptu asko, eta tarte atsegin bat pasatu senideekin.

Gauza bera ordu berean euskaraz ikusten egongo balira, haur horiek —baita senide helduek ere— euskararen herriari buruzko jakinduria barneratuko lukete, saioz saio, egunez egun. Gertuago sentituko lituzkete Urruñako, Baigorriko eta Atharratzeko herritarrak, tokiak, hitzak eta hizkerak. Ikusiko lukete zein dibertigarria den euskaratik eta euskaraz ikastea. Euskara eskolako betebeharretara lotzen duten Euskal Herriko haur eta gazteek jostatzeko aukerak ikusi beharko lituzkete telebistan. Helduek ere bai, Sevillatik baino gertuago.