«Buru eta gorputz jabetza da bizitza on baterako funtsa»

Idatzita zeuzkan hainbat gauza: apunte multzo bat, nahiko itxita zeuden poemak, testu txatalak... Hor zeuden, harik eta itxuraz zirriborro multzoari batasun bat ikusten hasi eta galdera bat pisua hartzen hasi zitzaion arte: «Zergatik ez argitaratu?». Aspalditik dabil hitzaren inguruan Idurre Eskisabel (Beasain, Gipuzkoa, 1970), baina Goseak janak liburua du (Susa, 2018) literatur orrietako estreinaldia. Kazetaritzan aritua da aurretik; Euskaldunon Egunkaria-n lehenengo, BERRIAn gero. Ezagutzen zuen plaza publikoa, bere alde on, bere alde makur; bestela ari da bizitzen orain.

Oso ezberdina izan da poemak besapean agertzea plazara?

Aldaketa handi bat izan da, bai. Egun hauetako batean, esaterako, lagun batek mezu bat bidali dit esanez liburua irakurri duela, eta hainbatetan izan duela nire intimitatea urratzen ari zen sentsazioa. Poesia, ia beti, subjektibitate handi batetik egiten da, eta, subjektibitate indartsu horretatik ari zarenez, beti da intimoa. Baina berdin gertatzen da [Gabriel] Arestiren poesian ere.

Zer jotzen den intimotzat, ordea.

Hori da. Zer den intimoa eta zer publikoa. Nik lantzen ditudan gaiak, gorputza, harremanak, afektuak, sexualitatea... intimitatearen parte dira, baina erabat publikoak eta politikoak. Esperientzia konpartituak dira. Ez da kasualitatea bizipen askotan denok sentsazio berdinak izatea. Horrek zerbait kolektibora eramaten zaitu. Alegia, hor badago norbera gainditzen duen zerbait. Banuen susmoa, hala ere, testuak baino gehiago ni irakurriko nindutela momentu batzuetan.

Morboz edo?

Ez dakit morboa den. Zaurgarritasun sentsazio bat eragiten dit niri. Elkarrizketetan-eta, azalpen bat eman behar izan diet poemei, eta konturatu naiz plano arrazional batetik emozionalago edo irrazionalago batera jauzi egin nahi izan dudala liburuarekin. Era berean, ohartu naiz poemak oso arrazionalak direla oro har. Gertatzen da banaketa garbiak egiten ditugula, zer den pentsamendua, zer sentimendua, eta uste baino askoz gehiago nahasten dira. Arrazoia non hasten da emoziotik bereizten? Hori izan daiteke galderetako bat.

Liburuari oinarri diskurtsibo bat bilatzeko ariketa horretan, zer uste duzu saiatu zarela biltzen denbora luzez idatzitako poemotan?

Sakonean, bizi gogoaren eta bizi desgogoaren arteko borroka edo tentsioa dagoela uste dut. Horrek esparru asko harrapatzen ditu, baina, muin-muinean, borroka hori da: zergatik jaiki ohetik goizero, zergatik ez gelditu bertan. Hortik abiatuta, bakoitza korapilo hori, askaezina dena, askatzen saiatzen da, ahal duen moduan, eta ez beti modu berean. Uste dut liburuko atalak ere korapilo hori askatzeko modu diferenteez ari direla.

Irakur liteke «ahalduntze baten kronika poetiko baten» gisan?

Bai, badago ahalduntze bat, baina esango nuke lasaitzetik dagoela; aipatu berri dudan korapiloarekin adiskidetzetik. Horretarako, eskuzabaltasun ariketa bat egin behar da, eta, House of Cards telesailaren esaldi gorenetako batek dioenez, eskuzabaltasuna boterea da. Eskuzabaltasuna oso besteei emana ikusten dugu, baina, ziur aski, eskuzabaltasuna, besteengana heldu ahal izateko, norbere buruarekin izatetik hasi behar da. Irtenbideak hortik ikusteak berekin dakar ahalduntzea.

Inozentziaren galera da liburuko gaietako bat. Heldutasunerako igarobidearekin lotu ohi da, baina badirudi zuretzat ez luketela kontra-pausoan joan behar.

Uste dut heldutasunera iristeko haurtzaroa pasatu behar dela, ezinbestean, eta nire zalantza da ez ote garen adoleszente jaiotzen gaur; hau da, haurtzaroa janda. Etxean ere ikusten dugu alabarekin; 10 urte ez dauzka, eta zer gauza eskatzen dituen ja. Badago haurtzaroaren aldarrikapen bat, ikuspegi jakin batetik: niretzat potentzia handiko garai bat izan zen. Edozertarako gai zara, inozentziaren jabe zarelako.

Aurreiritziek begirada mugatu eta bideratu gabe, oraindik.

Bai. Aurreiritziek ezina dakarte, eta horien eraikuntza, pertsonala zein kolektiboa, gero eta lehenago eta indartsuago hasten dugu. Ikasleei esaten diet: garbi daukat une honetan Euskal Herrian gehien saltzen den prentsan orrialde politikoenak ez daudela politikaren atalpean; lapurretak, labankadak, erasoak... Eta, gero, Securitas Direct eta Ikearen errepublika independentea. Etengabeko hesitze bat dago, beldurretik, bestea modu jakin batean begiratzetik... Uste dut ez dagoela horren aurrean utopiarik marrazterik, haurtzaro imajinariotik ez bada.

Bezpera eta gosea dira liburuan gailentzen diren kontzeptu bi: aseezina den esperientzia gose bat, denera heldu nahi eta ezin bat. Hor oso eroria sumatzen duzu ingurua, zure belaunaldia?

Ingurua eta neure burua! Lehen aipatzen nuen bizi grina hor dugu, baina gure eguneroko praktikek gero eta gehiago higatzen gaituzte; ezin iraunkor batera garamatzate, eta, orduan, bizi grina gero eta indartsuagoak bilatu behar ditugu. Gainera, pilula txikitan, ze kontsumitzeko denborarik ere apenas daukagun. Estimuluak gero eta lehenago iraungitzen zaizkigu, eta, etengabe, estimulu gehiagorako deia jasotzen dugu. Gurpil zoro bat da.

Beste garai batzuetan ez zen hainbesterako?

Ez dakit, ez dut amona tipuletarena egin nahi. Gu umeak ginenean, egia da, bizitza pausatuagoa zen. Lezioa poeman aipatzen dut siesta bat [liburua hartu du mahai gainetik, poema bilatu, eta bi ahapaldi irakurri ditu]: «Bazkalordu eternalean mortu bihurtzen zen etxe hura,/ mortu kalea, auzoa, hiria:/ fabrikaren amaigabeko burrunba sorra,/ garitzetako mitxoleten dardara,/ besterik ez./ Eta, orduan,/ gorputz nintzen/ egurrezko kontrabentanek/ itzalitako ohantzean». Uda, sekulako beroa, Iruñea... helduek siesta egiten zuten, eta gu han, egonean; denboraren gelditze bat zen, faltan hartzen dudan asperdura bat.

Garaiaren sintoma ez ote den...

Izugarrizko antsietatea dugu iritsi beharrarekin. Uste dut aldaketa dela esperientziak izatea eta estimuluak bilatzea nor izatearekin lotzera iritsi garela. Eta horrek ez du bakarrik gozamena baldintzatzen; zerbait egiten dugu, nor izateko. Eta esperientzia horiek huts egitean, gu apurtzen gaituzte.

Hala bihurtzen da gosea gaitz?

Jasangaitz egiten zaigun unean. Gosea bizi bulkada inportanteenetako bat da; fisiologikoki eta metaforikoki. Oro har, goseak ezinegona sortzen duenean bihurtzen da jasangaitz, nik uste.

Emakume moduan irakurria dela jabetzen den gorputz bat agertzen da poemetan. Noiz pizten da kontzientzia hori?

Justu, ume izateari uztean. Lezioa poeman agertzen da, batez ere.

Hori da, hain zuzen, lezioa?

Bai. Ume izateari uztean, gorputzaren kontzientzia aldatu egiten da; ez naiz fisiologiaz ari, besteen begiradak determinatzen duenaz baizik. Nolabait pertsona izateari utzi eta emakume izatea murrizpen baten moduan bizi izan nuen.

Eta, liburuan diozunez, zuk ahots izan nahi zenuen.

Ahots eta ekintza. Murrizte horren barruan zegoen ahotsa galtzea, edo, gutxienez, beste era batera modulatu beharra.

Kazetari lanean hasi zinenean igarri zenuen hori?

Lehenago. 13-14 urterekin jada gogoratzen dut gatazka baten moduan bizi nuela. Gerora, tentsio hori hor eduki arren, beti jo dut ahotsa edukitzera. Ez naiz isildu, baina sentitu izan dut zerbait desegokia egiten ari ote nintzen zera bat; sarri besteen eta, batez ere, inguruko gizonen onespenaren bila, eman diezadatela balio dudan txartela, nolabait.

Beste handikap bat nire feminitatea izan da; beti izan naiz oso femeninoa. Ahotsa eduki nahi bai, baina nire gorpuzkera, atontzeko modua, keinuak... Urte askoan, kazetaritzako jardunean, hori nire kontrakoa izan da, batik bat kontuan hartzeko garaian nik esaten nuena, proposatu nezakeena.

Gatazka eremu izatetik, gorputzarekin berradiskidetzera egiten duzu, gero, liburuan.

Bai, konturatu naiz urte askoan gorputzarekin etsaituta bizi izan naizela. Baina adiskidetzera eta aldarrikatzera egin dut gero. Hala ere, gaur da eguna ariketa hori oso kontziente egin behar dudana.

Natura da poemetan pisua duen beste arlo bat. Kulturalki eraikitako hori guztia alboratu, eta atseden leku bat da zuretzat?

Niri sekulako lasaitasuna ematen dit pentsatzeak gu gure saltsa hauetan gabiltzanean —nahiak, ezinak...— milaka zomorro eurenean ibiliko direla hortik, edo berdin itsas azpiko txibia erraldoiak. Guk nahi dugun handitasun hori berez, izate hutsarekin hamar aldiz gainditzen dutenak, eta gutaz ezer ez dakitenak. Horrek dimentsionatzen gaituenean, gustatzen zait; gutaz gaindi eta gutaz aparte, egiten duguna eginda ere, badagoela beste zerbait.

Derrotatuak eta Atso poemak elkarren segidan datoz bukaera aldera. Badute gizonak interpelatzeko nahi bat?

Bai. Atso idatzi nuen lehenengo, eta hori da manifestu helburuz eta berariaz idatzita dagoen poema argiena, ahalduntze ariketa agerikoena. Aspalditik sentitu dudan zerbait da: atsoa aldarrikatu beharra. Matxismoaz hitz egiten dugunean, normalean, oso gertakari larriez hitz egiten dugu, asko astintzen gaituztenak. Baina esango nuke egungo matxismoaren adierazpide sotil baina gogorrenetako bat señora-ren edo atsoaren figura dela: emakume batek, neska batek, begirada maskulinoarentzat desiragarri izateari uzten dionean, eta gainera ugalkor izateari uzten dionean, zer gertatzen den izaki horrekin. Oso infantilizatuta dagoen norbait bihurtzen da berriz; ergel puntuarekin, hutsaltasun barregarri batean. Poema idatzi eta gero, behin eta berriro irakurri, eta esaten nuen: «betikoa egiten ari naiz»; neure buruari, geure buruari eskatzen uko egiteko honi, indartsua izateko, kontziente izateko...; ahalegina, pisua berriro emakumeen gain jartzen. Eta hor, noski, beste parte bat ere badago. Derrotatuak hortik etorri zen. Haserretik baino gehiago, interpelazio eta komunikazio gogo batetik. Maskulinitateari esateko: pentsa ezazue honetaz.

Kultur giroan, nola sentitzen duzu harremana aliatuak izan nahi duten gizonekin?

Uste dut tentsioa dagoela. Nik lasai hitz egin nahiko nuke, eta entzun, deserosotasun bat sumatzen dudalako. Baina iruditzen zait zintzo hitz egiteko zailtasunak daudela oraindik. Eraldaketa prozesu guztietan, bakoitzak bere burua zalantzan jarri beharko luke, eta horrek gure bizi praktiketan eragin. Auzi honetan, zer esanik ez, ze ardaztu egiten gaitu.

Goseak jandako gizarte hori eraldatzeko, bestelako bizi eredu bat ekartzeko, feminismoan aurkitu dituzu gakoak?

Baietz uste dut. Bizitza erdigunean jartzea, ondo bizitako bizitza baten ideia, bakoitzak bere erabakimenez eta burujabetzaz bizi ahal izatea, hori inportantea iruditzen zait. Bakoitzak bere buruarekiko erabaki garrantzitsuak hartzeko aukera eduki ahal izatea, hori da bizitza on baterako funtsa: buru eta gorputz jabetza. Eta feminismoaren ekarria ezinbestekoa da horretarako; gauza interesgarri asko ekarri ditu, baina interesgarrienetako bat da eraldaketa prozesu kolektibo batean pertsona bakoitzari ematen diola agentzia. Beste borroka batzuetan uste dut diluitu egiten dela erabaki ahalmen hori.

Goizean atalak ixten du liburua. Ageri da alaba, goizero berritzen den eguneroko hori, inguruko jendea... Nolabait, garapen pertsonalaz bat, «hemen eta hauekin naiz» onartzea?

Bai, hori da. Hor dator Atsedena poema, eta uste dut aldarria hori dela. [Liburua zabaldu, eta berriz irakurri du]: «Batzuetan,/ zuen irribarrea/ nire ezpainetan gatzatzen da,/ zuen birikek/ nireetan hartzen dute arnasa [...] Batzuetan,/ bizitza/ gorpuztu egiten zait». Alegia, besteak nigan dira; ni ere, baina, ni naiz. Era berean, batzuetan. Printzak horiek dira. Ezer betikotzerik ez dago, baina batzuetan gertatu egiten da.