Iparraldeko mendia parke

Ipar Euskal Herriko mendigune osoa EPN Eskualdeko Parke Natural batean sartzeko prozesua bigarren fasean sartu berri da. Akitania Berriko Kontseiluak aho batez hartu zuen iragan abenduan proiektua aitzinarazteko deliberoa. Hamar urte baino gehiago daramatzate hausnarrean gaiak hunki ditzakeen eragileak oro: lau mendi sindikatuak, Zuberoakoa, Garazikoa, Oztibarrekoa eta Baigorrikoa (Nafarroa Beherea); Euskal Hirigune Elkargoa, zeinak barne hartzen duen Garapen Kontseilua; eta Akitania Berriko Kontseilua. Erronka berria dute orain: Euskal mendiaren garapen iraunkorraren oinarrizko araudia idaztea.

Proiektuak hats luzea du, «2000. urtean jada ari ginen gogoeta sakonean Garapen Kontseilua eta hautetsi sozioprofesionalak, kontzertazioan, ez baita bakarrik artzain, laborari eta ehiztarien afera», azaldu du Andde Sainte Marie Akitania Berria Eskualde Kontseiluko Mendi eta Artzaintzako eskualde-kontseilariak. Izan ere, 2003an Garapen Kontseiluak argitaratu zuen laborantza, abeltzaintza, oihana eta aisialdiko aktibitateak euskal mendian elkarbizitzeko txostena. Horretan, mendiaren erabilerak sorturiko kezkak mahai gainean jarri zituen, hala nola, mendialdea jendez hustutzearen arazoa, zerbitzu publikoen garapen eskasagoa, mendiko zein herrietako ondarearen begiratu beharra, ekonomia-zirkuituen bultzatu nahia, eta aldaketa klimatikoen ondorioak. Gogoeta hark araudi nagusiak finkatzeko beharra azaleratu zuen.

Turismoa eta nekazaritza

Hautetsien Biltzarraren galderari erantzunez, Garapen Kontseiluak argitaratu zuen 2007an Euskal Mendiaren garapen iraunkorrerako xarta, zeinak ekarri baitzuen mendiguneetako 200 eragile publiko nahiz pribatu baino gehiago mahai beraren inguruan biltzea eta mendialdearen geroaz gogoetatzea.

Azken urteotako mendialdearen bilakaera definitze aldera, 2020. urtera bitarteko helburuak finkatu zituzten: artzaintza eta transhumantzia sustengatzea, tarteko guneak baloratzea, oihanaren funtzio ekonomikoa indartzea, turismo iraunkorra antolatzea, ondare natural nahiz kulturala baloratu eta babestea, mendi-ingurumena eta ekonomiarekiko sentsibilizazioa eta heziketa garatzea. Azkenik, araudi nagusi horren gobernantza antolatzea. Halaxe, xartaren xedeak gauzatzeko, Leader Europako programaren bigarren saioa martxan da: lehenak 2007-2013. urteen artean iraun zuen; bigarrena, aldiz, 2014an hasi eta 2020an bururatuko da. Horrek 109 proiektu akuilatu ditu, izan laborantza-artzaintzan, ondarean eta turismoan, erabilera anitzean, nola oihanari lotutakoetan. Diruz laguntzeaz baino harago, programa honek ekarri du gogoeta kolektiboa eta partekatua euskal mendiguneaz, eta, oroz gainetik, haren erabiltzaileen arteko elkarlana. «Oro har, lurralde proiektu sendo bat da diru publikoa kostaldea eta barnealdearen artean manera orekatuan banatzeko. Mendialdeko biztanleok erakutsi behar genuen hor ginela».

Leaderretik EPNra

Leader programak ekarri esperientziak eta Ipar Euskal Herriak bizi duen aldaketa instituzionala lagun, beraien buruari galdetu zioten: «Akitania Berriaren parte garenez orain, eta, ez hark duenez EPNren gaineko konpetentzia, zergatik ez gure eskualdearen burujabetza batera buruz joan?», esan du eskualde-kontseilariak. «Tresna sendoago bat gehiago genuke premiazkoak diren proiektuak gure esku egiteko». Horrela, 2014an, eragile anitzen arteko elkarlan horrek identifikatu zituen zeintzuk diren euskal mendiaren garapen iraunkorraren bultzatzeko beharrak. Lehena, gizakia, natura eta kultura uztartzea litzateke. «H au izan daiteke biharko EPNren nortasun agiria», zehaztu du Sainte Mariek. Bigarrena, mugaz gaindiko ekintza transbertsalak antolatu eta iraunaraztea; esperimentazioa eta berrikuntza; komunikazioa, pedagogia eta sentsibilizazioa; mendi sindikatuen eta Euskal Hirigune Elkargoaren arteko elkarlanaren atxikitzea; Akitania Berria eskualdearekiko lankidetza eta kontraktualizazioa; lurralde oreka eta osagarritasuna, eta azkenik, euskal mendialdea aho-bakartasunean antolatzea. Orain, Akitania Berria eskualdeko kontseiluaren onarpenak egitasmoa bigarren fasera sartu du, «fase luzeena eta dorpeena» dela nabarmendu du Sainte Mariek, araudi orokorra osatu eta finkatu behar baitute Leader programarena baliatuz. Gainera, gobernantza ere antolatzekoa dute, betiere hautetsi, eta hautetsi ez direnen arteko elkarlanean. Lankidetza horren erakusle dira 2017ko urriaren 26an egin zuten informazio bilkura, eta iazko ekainaren 27ko ikusmolde trukaketa saioa. Egitasmoak hunki ditzakeen eragileak oro gonbidatu zituzten.

Diruaren hotsa

Artetik errateko, gutxiestekoa ez den datua eman du Sainte Mariek: «Leader programak eskaintzen duena baino diru gehiago ekarriko luke, EPNk hiru milioi euro eskuratuko bailituzke. Nekazaritza-turismoko ikerketak bultzatzeko, uraren kudeaketarako, sor-markak indartzeko eta mugaz gaindiko eskumena ere eskainiko luke EPNak». Gisa berean, herri txikietako plazaguneak indartzeko eta biziberritzeko, turismo-politika orekatu bat bultzatzeko ere balio luke proiektuak, bai eta ere biodibertsitatea errespetatzeko agertzen diren proposamenak «hitzetatik ekintzetara»eramateko.

EPNak lekarke, adibidez, mugaz gaindiko proiektuak gauzatzea, dela ingurumenari, ekoturismoari, ekonomiari, mugikortasunari edota kulturari doakienez. Hala nola, Kintoan Barna egitasmoak Donibane Garazitik Iruñerainoko ibarretako biztanleriaren higadurari xake egin nahi dio; lurraldearen erakargarritasuna garatuz, ibarrei indar berri bat emanez, eta ekonomikoki hobetuz. Bere helburua ere bada eskualdeko natur, identitate eta kultur baliabideak emendatzea, Nafarroako historiaren interpretazio zentroak sortuz, meategien ondarea deskubrituz, eta lurraldeko nortasun-baliabideak erabiliz (euskara, diaspora...), bai ere natur kirolak garatuz, eta lekuko mozkinak sustatuz.

Ondoko urratsa Frantziako Ekologia Ministerioaren onarpena da; haatik, azken hitza herriek ukanen dute, herri-kontseiluek bozkatuko baitute EPNren barne edo kanpo egon nahi ote duten.