«Elkarrekiko aitortza daukagu, eta horrela errazagoa da lankidetza»

Euskaraldia amaitu berri delarik, egindako bidearekin pozik dago Kontseiluko idazkari nagusia, Paul Bilbao (Algorta, Getxo, Bizkaia, 1971). Oraintsu egin du aurtengo balantzea Kontseiluak, eta erakundeen eta gizarte eragileen arteko harreman eredu berria goraipatu du. Bilbaoren esanetan, lankidetza horren fruituetako bat da Euskaraldia antolatu izana ere.

Zer moduz Euskaraldia?

Txapa eraman dut, baina ez dut aukerarik izan ariketa modu praktikoagoan egiteko, egunerokoan bezala euskaraz ibili bainaiz. Baina Algortan sentsazio berezia izan nuen, hainbeste jende txaparekin ikusita. Ariketak, gainera, oinarri bat utzia zuen 11 egun horien aurretik ere: ilusioa sortu du, eta erakutsi du sor daitezkeela harreman eredu berriak euskararen aldeko sinergiak lortzeko.

Eragile sozialak eta erakundeak bildu dira Euskaraldian. Azken urteetan sumatzen den aldaketaren lehen fruitua izan da?

Orain urte eta erdi Korrikan Santiago zubian egindako kilometroan irudikatu zen beste dinamika batean sartu beharko genukeela. Argazkietatik harago sortu dira gauzak. Hizkuntza politikaren eskumena duten Euskal Herriko erakundeek itun bat egin dute; horri euskalgintza lotuta, horrek erakusten du benetan borondatea egonez gero posible dela. Eraman ditzagun orain sinergia horiek hanka politikora: Euskaraldiak erakutsi du gizartean aldekotasun handia dagoela, baina aldekotasunak bakarrik ez gaitu normalizaziora eramango —aldekotasuna gutxietsi gabe diot hori—. Lankidetza egoki ikusi du jendeak. Sendotu dezagun orain beste hanka, aldekotasun sentsazio hori ez dadin horretan gera.

Giro hau, Euskaraldia bera posible zen orain dela bost urte?

Lortu dugu kontzientzia hartzea herri gogoak bakarrik ez duela hizkuntza normalizatuko, eta instituzioek bakarrik ere ez. Hara: Kontseiluak hori esan du, eta Eusko Jaurlaritzak ere bai. Esplizituki esaten ari gara, eta horrek ekartzen du elkarrekiko aitortza bat. Horrela errazagoa da lankidetza: hori oinarrizkoa da elkarlan harreman berrietarako.

Aitortza arazo bat zen, beraz?

Bai. Nahi badugu gure indarrek efektu biderkatzailea izatea, benetan lortu behar dugu konfluentziak egitea. Gauza bat da adostasunak eta desadostasunak egotea, eta beste bat, aitortza egitea. Ikusi beharko da desadostasunak non dauden, eta zerk daukan lehentasuna. Jar gaitezen mahai batean.

Eragileen eta instituzioen «konplizitatea» eskatu duzu. Iritsi da?

Harreman eredu berriek esan nahi dute badagoela nolabaiteko konplizitatea, bai. Baina konplizitate gorena, oraindik ez. Konplizitatea gehiago da esatea zer egitera goazen, zer komeni den hitz egitea... Harremanetan, bai, badaude eredu berriak. Eta aldaketa horren isla da Euskaraldia bera.

Kontseiluak mugitu du bere posizioa elkarlan hori lortzeko?

Nik, barrutik, ezetz esango nuke. Kanpoko batek igual aurkakoa esango dit. Uste dut antzekoak direla orain bederatzi urte esaten nituen gauzak eta oraingoak.

Hizkuntza eskakizunen dekretua aldatzekoa du Jaurlaritzak. Auzi horrekin eten daiteke Kontseiluaren eta Eusko Jaurlaritzaren arteko harreman on hori?

Ikasi behar dugu adostasunak eta desadostasunak kudeatzen. Kontseiluak uste du benetan iraulketa egin beharko litzatekeela: gero eta euskaldun gehiago gara, eta gizartean ez da alarmarik sortuko kontratazio berrietan elebidunak hartuko direla esanda. Ikus dezagun zer adostasun eta desadostasun ditugun. Ez gara ultimatumak ematen dituen eragilea.

Aldian-aldian egiten duzue bilerarik Jaurlaritzako arduradunekin?

Bai.

Hori berria da?

Bai, berria da.

Sinergiak lortzea aipatu duzu. Horri begira, argi dago euskalgintza barruan ere zein den bakoitzaren funtzioa? Adibidez, zer egin herrietako euskara elkarteek eta zer Kontseiluak?

Nik nahiko argi ikusten dut. Kontseiluari dagokio euskalgintzaren iritziz zer egin daitekeen proposatzea. Orain urtebete Kontseiluak ez zuen inolako arazorik izan manifestazio baten bitartez Nafarroako Gobernua babesteko. Aurten hainbat proposamen ere jarri ditugu mahai gainean. Herrietako elkarteek jarraitu behar dute espazio berriak eta tresnak sortzen, eta euskaltzaleak biltzen.

Eta engranajea lotua dago?

Gerta daiteke herri zehatz bateko euskaltzaleak Kontseilua urrun ikustea; herri bakoitzak ditu bere beharrak eta proiektuak, azkenean. Elkarte batzuk eta besteak ari diren herrien egoera desberdina da, gainera. Neurri handian boluntarioak daude elkarte horietan.

Euskalgintzaren iritzia ematea dagokio Kontseiluari, beraz. Eta aintzat hartzen da hark esandakoa? Badu indarrik lobby gisa?

Indartsuago egon liteke.

Eta egon da?

Ez dakit... Kontseiluak eragin du politiketan —eta ez dugu dominarik ezarri nahi horregatik—, baina oso kontziente gara askoz gehiago eragin beharko genukeela.

Zertan daude zailtasunak?

Panorama soziopolitikoan euskara erdigunera ekartzeko. Saiatu gara, adibidez, EAEko estatus politikoari buruzko eztabaidan sartzen. Irakurrita hasieran alderdiek egindako proposamenak, adostutako hitzaurrea eta oinarriak, 2018an oraindik hain lauso egotea euskararen gaia... Zerbait ez dugu ondo egin. Beste eskubide batzuek hartu dute zentralitatea, baina hizkuntzarenak, ez.

Hitz egin duzue horretaz EAJrekin eta EH Bildurekin? Haiek adostu dituzte oinarriak.

Bai. Gure proposamena maiatzean aurkeztu genuen, eta bilerak egin genituen EAJrekin, EH Bildurekin, PSErekin eta Elkarrekin Podemosekin. Esan genien gure proposamena guztiek onartzeko modukoa zela. Akaso, izan zitzakeen bi elementu desadostasunera eraman zezaketenak: batetik, juridikoki badakigu zer arazo dagoen hizkuntza bati lehentasuna ezartzeko —baina hori badagokio Kontseiluari—; bestetik ezagutzeko derrigortasuna —baina ondo azaltzen dugunean, argudiorik gabe geratzen dira: ezagutzeko betebeharra jartzeak konponduko lituzke hainbat mataza, adibidez hezkuntzan, eta euskara ikasteko doakotasuna ekarriko luke—.

Oraingoz, behintzat, ez dute aintzat hartu zuen proposamena...

Ez, oraingoz, ez. Hizkuntzaren gaian oinarri bakarra jarri dute. Kezka da horrekin ondoriozta daitekeen hizkuntzak eta hizkuntza eskubideek behar duten tokia izango dutela. Oso neketsua da euskara erdigunera ekartzea, eta horrek kezkatzen nau. Askotan entzuten da hizkuntzarena arazoa dela, aniztasunaren izenean...

Alderdi abertzaleez ari zara?

Oro har. Teorian, guztiei dagokie. Hizkuntza eskubidezkoa da, eta ezkerrean kokatzen den alderdi bati, abertzale izan edo ez, eskubide sozialei lotuta, badagokio defenditzea. Justizia, kohesioa eta berdintasuna aldarrikatu ditugu Nafarroan, adibidez. Esan digute aldatu egin ditugula aldarrikapenak. Ez. Saiatzen ari gara herritarrentzat ulergarriagoak izan daitezkeen kontzeptuak erabiltzen. Oinarria bera da: euskaraz bizitzeko eskubidea bermatu behar dela.

Hezkuntza legea eztabaidatzen hasiko dira aurki Eusko Legebiltzarrean. Hasierako gogoeta dokumentua gustatu zaizu?

Baditu elementu interesgarriak: lortu beharreko gaitasunak ezarri dira, adibidez. Ederki. Hurrengo urratsa egin behar da orain. Eta iritzi ezberdinak daude horri buruz.

Iritzi horien artean, bat: egoera soziolinguistikoaren arabera xedeak egokitzea. Ados zaude?

Inolaz ere ez. Aurrekoan Bingen Zupiria sailburuak argi esan zuen BERRIAn: B2 maila B2 da Azkainen, Tuteran, Barakaldon eta Zizurkilen. Kontua da leku batzuetan B2 hori erdiesteko inbertsio handiagoa egin behar dela. Kontziente izan behar dugu euskara egoera gutxituan dagoela, eta askotan ikasleentzat eskola dela euskarazko eremu bakarra. Ahal duena egiten du eskolak. Inbertsioa egin behar da. Oso injustua litzateke eremu soziolinguistiko batzuetako gazteei aukerak mugatzea.

Kontrakoa ere gerta daiteke? Alegia, gaztelania orduen kopurua areagotu beharra oso euskaldunak diren leku batzuetan?

Ez zait iruditzen. Gai hori behin baino gehiagotan ateratzen da, eta ez zait iruditzen B2 mailarekin arazorik dagoenik. Salbuespenera joaten gara askotan.

Kataluniako Generalitateak aldaketa hori jarri du mahai gainean, murgiltze eredua egokitzea.

Bai, eta kezkaz hartu dut. Hango gizarte eragileek ere bai. Txostena harriduraz irakurri dut.

Hemen halako zerbait egitea ez zenukete ondo ikusiko, beraz.

Ez.

Nafarroan euskararen legea aldatzeko probabilitatea zenbatekoa da zerotik hamarrera?

Errealistak izanda, ez dut aurreikusten aukerarik.

Porrota izango da?

Gorroto dut porrota hitza.

Desilusioa?

Bai. Baina niretzat desilusioa hasieran egon zen, 2015eko uztailean, negoziazioetan euskararen legea desadostasunen artean sartu zutenean. Bagenekien laukoak adostasuna lortu behar zuela. Bi parlamentarik 25en aldaketaren zutabe bat baldintzatzeko gaitasuna edo eskumena edukitzea, hori izan da desilusioa.

Eta uste duzu Nafarroako aldaketako alderdientzat ere «zutabe bat» dela euskara?

Gauzak aldatu dira? Agerikoa da: adibidez, euskalgintzari ateak zabaldu zaizkio. Baina herabea izan da: ea zer esaten duten. Lehen gobernuan zeudenek berdin-berdin kritikatzen dute: egon izan dira erabaki batzuk UPNk beste garai batzuetan hartu zituenak. Bestetik, Ezkerraren jarrera: gobernuarekin daude, baina ados ez daudenean, badakitenez irabazi egingo dutela parlamentuan, oposizioarekin bat egiten dute.

Egin duzue bilerarik aspaldi Ezkerrarekin?

Ez digute bilerarik ematen. Eskaerak egin, eta ez dute erantzuten.

Beldurrik badaukazu UPN gobernura bueltatuko balitz guztia bertan behera geratzeko?

Aukera hori hor dago. Kontua da UPNk bakarrik ez dituela 26 parlamentari lortuko. PSNk zer egingo du? Euskararen gaiarekin oso bortitz aritu da legealdi honetan. Herriak eremu ez-euskaldunetik mistora pasatzearen aurka bozkatu du, adibidez; aurreko agintaldian, berriz, alde. UPN iritsiko da 2003ko dekretuaren parekora, euskara ikusezin bihurtzeraino? Ez dakit. Gaur egungo dekretuak ere direnak dira. Postuetako balorazioak, adibidez, eskasak dira: 1994an indarrean jarri ez zen dekretu hark balorazio egokiagoak egiten zituen. Gaur egun, Tuteran, ingelesa jakitea gehiago baloratzen da euskara jakitea baino. Non dago eremu anglofonoa?