Ekiteko garaia

Ahalduntzeko deia: «Kontua ekitea da. Egitea. Egiten duguna gara». Euskahaldun leloa izan zuen Korrikak orain bi aldi, eta mezu hori eraman zuten lekukoan, Lorea Agirrerena. Haren ondoren hedatu ziren euskaldunak aktibatzeko egitasmoak, hizkuntza ohiturak astintzekoak. Eta, gaur hasita, Euskal Herri osora zabalduko dira, Euskaraldiaren bidez. Ekiteko eta egiteko garaia da. 196.000 lagunek eman dute izena Euskaraldirako. Aspaldi euskararen arloan egindako egitasmo handiena da, beraz. Ez da, hala ere, aldekotasuna erakusteko ekintza bat: aldaketak lortu nahi ditu, aldaketa praktikoak, aldaketa pertsonalak eta kolektiboak. Euskararen erabilera geldialdian dagoen honetan, hazteko abiapuntu bat ezarri.

Izen ematea zabaldu zutenetik etengabea izan da emaria, eta are gehiago handitu da azken egunetan. Aurretik, udaberrian, 400 herritan baino gehiagotan erabaki zuten Euskaraldia antolatzea. Horrek aurreratu zuen izen emateen aldetik zer bide izan zezakeen egitasmoak. Lurraldeei dagokienez, Gipuzkoak du pisu nabaria: parte hartzaileen %43. Atzerago daude Bizkaia (%35), Nafarroa (%11), Araba (%9) eta Ipar Euskal Herriko hiru herrialdeak (%3). Adin taldeei dagokienez, adierazgarria da 36-45 urtekoen parte hartzea: izena eman dutenen %28 dira edade horretakoak. Hortik behera daude parte hartzaileen herenak, 16-35 urtekoak. 56 urtetik gorakoak, berriz, %17 bat dira.

Generoaren datuak adierazgarriak dira: emakumeak dira hiru parte hartzailetik bi. Ez da datu berria, gainera: euskaltegietan ere nabaritua dute gehienak emakumeak direla, eta kaleko erabileraren neurketan ere andreen erabilera handiagoa izaten da aldiz aldi.

Rolen banaketa

Desoreka nabarmena ageri da rolen artean: lautik hiruk ahobizi rola hautatu dute, ahal den guzti-guztietan euskaraz aritzeko rola, baita solaskideak erdaraz erantzunda ere. Lautik bat izango da belarriprest rolekoa: eurekin euskaraz ari daitezen, gonbidapena egingo diete solaskideei. Aurretik herri batzuetan egindako probetan ere eduki dute desoreka hori.

Zergatik ote den, hipotesi bat baino gehiago jarri dituzte mahai gainean. Bat: norengana iritsi den egitasmoa. «Euskararen sustapenarekin inplikazio handia dutenak aritu dira Euskaraldia bultzatzen, eta halakoak hurbilago egon dira ahobizi jokaeratik, edo ahobizi gisa jokatzeko nahitik». Pablo Suberbiola mintzo da; Soziolinguistika Klusterreko teknikaria da, eta Aldahitz egitasmoaren koordinatzailea -hizkuntza ohiturak aldatzeko prozesuak ikertzen dituzte-. Hori, beraz, lehen hipotesia: soslai jakin bateko herritarrengana iritsi izana. Bigarrena: rolak ondo ulertu ote dituzten. Hori aipatu du Topaguneko zuzendari Jasone Mendizabalek: «Honako hau izan liteke askoren interpretazioa: 'Euskaraz badakit; beraz, ni ahobizi izango naiz'. Baina hori ez da automatikoa». Gaitasuna behar da -ahobizi izateko, euskaraz aritzeko gaitasuna-, baina gakoa da ekimena izatea hizkuntza ohiturak aldatzeko.

Rolak ez ulertzearekin lotuta, beste hipotesi bat du Suberbiolak: malgutasunez ikusi izana. «Ahobizi gisa izena eman dutenek egingo dute 11 egun horietan euren harreman sarean ulertzen duten guztiekin beti euskaraz? Pentsa liteke hainbat kasutan ezetz. Baina, berez, hori da rol horren ideia». Pello Jauregi irakasleak BERRIAn egindako oharra berretsi du: ahal den guztian euskaraz ez egitekotan, hobe dela belarriprest txapa izatea eta tarteka ahobizi aritzea.

Posible den guztietan euskaraz aritzeko jokabidea ahobiziek dutenez, bigarren mailakotzat hartu da belarriprest. Izatez, Euskaraldiaren planteamenduaren berritasun nagusietako bat da rol hori. Suberbiolak dio bi aldeak islatzen dituztela rolek: gaitasuna eta gogoa dutenena, eta egin diezaieten nahi dutenena. «Sozialki aldaketak gertatzea nahi badugu, biek eman behar dute pausoa, ez batek bakarrik». Mendizabalek dio berez beste rol banaketa bat litzatekeela espero izatekoa: «Egoera soziolinguistikoa kontuan hartuta, alderantzizko desorekak zentzu osoa izango luke: belarriprest gehiago izatea, ahobizi baino».

Ohiturak aldatzea

Gaur hasita, 11 egunez egongo da martxan Euskaraldia, abenduaren 3ra arte -Euskararen Eguna da-. Aski ote da ohiturak aldatzeko? «Kasu batzuetan, bai; besteetan, ez». Suberbiolak azaldu du Eusle metodologiarekin egindako probetan bi hilabete hartzen dituztela. Haren esanetan, «lehen urratsa» egiteko izan daiteke 11 egunekoa: batzuek lortuko dute urratsak egitea, eta beste batzuek, ez. Hala ere, ohartarazi du hasiera eta bukaera jarri behar zaizkiola egitasmoari. «Ezerosotasun edo zailtasun puntu bat duen neurrian, muga bat behar da. Psikologikoki lagungarria da». Alegia, ez izatea etengabekoa: «Garai aktiboak eta atsedenekoak egotea».

Euskara ulertu behintzat egin behar da Euskaraldian parte hartzeko. Arlo horretan aurrerapauso esanguratsua izan da azken hamarkadetan. Azken inkesta soziolinguistikoaren arabera, euskal herritarren %45ek ulertu gutxienez egiten dute euskara -16 urtetik gorako herritarrak sartzen dituzte inkestan; adin muga hori jarri dute Euskaraldian ere-. Nabaria da igoera: Bilbon, adibidez, euskaraz badakitenak eta ulertzen dutenak gehituta, biztanleen %29 ziren 1986an, eta %49 orain. Adierazgarria da euskaldunen eta ulertzen dutenen portzentajeak ikustea herriz herri, 1986an eta 2016an. Aurrerabidea oso argia da. Portzentajea are gehiago handituko da datozen urteetan, belaunaldi berrien bidez. Hala ere, kontuan izan behar da euskaldun askok gaitasun mugatua dutela: errazago jarduten dute erdaraz.



Euskal herritar gehienak erdaldun elebakarrak dira oraindik: inkesta soziolinguistikoak dioenez, %55. Euskaralditik kanpo geratuko dira. Interpelazio bide bat izan daiteke, Suberbiolaren arabera: «Erdaldun elebakar asko ohituta egongo dira bera tartean denean euskaldunak erdaraz aritzera. Beharbada, lehen aldiz burutik pasatuko zaie euskaraz ulertuko balute euskaraz gustura egingo luketela beren lagunek». Bultzagarri izan nahi du Euskaraldiak kasu horretan, Mendizabalek dioenez: «Erabileran eragin nahi du Euskaraldiak, eta horretarako gaitasunera heldu ez denak bide ederra dauka egiteko: ulermena lantzeko bideari ekitea».

Egia da herri batzuetan sortu dituztela euskara apenas ulertzen dutenentzako rolak ere; bihotzgoxo eta horrelakoak. Euskaldunei abegia erakustea dute helburu. Euskaraldiaren proposamen orokorrean ez dira ageri, hala ere.

Gehiegi eskatzea

Ilusio handia sortu du Euskaraldiak, itxaropen handia. «Mugimendu ikaragarria sortu da», nabarmendu du Topaguneko arduradunak. Lankidetza goraipatu du, askotariko eragileak bildu direla Euskaraldia egiteko. «Bidegurutzetik ateratzeko, zerbait ezberdina behar genuen, ilusionagarria eta eraginkorra, eta hainbat herritan gauzatutako aktibazio ekimenek erakutsi digute horretan badagoela bide eraginkor bat».

Euskararen erabilerak kezka sortu du azken urteetan, izan ere. Kaleko neurketek, adibidez, geldialdia erakutsi dute, eta jaitsiera batzuk ere bai. Aldaketa nahi horretan iritsi da Euskaraldia. «Badago arrisku bat: lehen kolpean, nobedade horretan, 11 eguneko ekimenari gauza gehiegi eskatzea, kontuan hartu gabe nolako dimentsioa duen gizarte osoarekiko, edo jendeak zenbateraino beteko duen rolen jokamoldea».

Euskaraldia neurrian jarri behar dela ohartarazi du Suberbiolak hitz horiekin. Jende kopuru handia da 196.000. «Sekulakoa», teknikariaren iritziz. Baina kalean izan dezakeen eraginari begira, proportzioan ikusi behar da: inkesta soziolinguistikoaren arabera, euskaldunak 751.500 dira, eta ulertzen dutenak, 434.000. Aukera zutenetatik %17 inguruk eman dute izena, beraz. Gizarte osoarekin alderatuta, %7 pasatxok. Hortaz, Suberbiolak uste du «norbanakoaren eskalan» aztertu beharko liratekeela ondorioak. Ados dago Mendizabal: «epe luzeko bokazioa» duela Euskaraldiak, eta lehen aldian ezin dela espero egiturazko aldaketa. Hori itxarotea kaltegarria izan daitekeela ohartarazi du Soziolinguistika Klusterreko teknikariak: «Lehen unetik kalean nabaritzea eskatzea edo egiturazko aldaketak eskatzea itogarria izan liteke».

Erroko aldaketa izateko, honako lau baldintza hauek bete behar lirateke, Suberbiolaren ustez. Bat: parte hartzaileen kopurua proportzioan «adierazgarria» izatea. Bi: ariketa ondo egitea, rolak egoki betetzea. Hiru: belarripresten kopurua ahobiziena adinakoa edo handiagoa izatea. Lau: probatu dutenen zati handi batek aldaketarekin jarraitzea. «Baldintza horiek bete baino lehen egiturazko aldaketa bat baloratzea ez da lagungarria, eta irakurketa okerrak egiteko bidea izan daiteke».

Milaka lagunek parte hartuko dute Euskaraldian gaurtik aurrera. Ehunka eragilek eta entitatek ere bat egin dute. Argazkiak izan dira aurreko egunetan. Aldaketak egiteko garaia da orain: «Euskaraldia ezin da argazkia atera eta animazio lanean gelditu», ohartarazi du Mendizabalek. «Gogoeta pertsonal eta kolektiboa eskatzen du: ez da atxikimendurako proposamena, baizik eta ariketa sozial sakon bati ekiteko proposamena». Topaguneko arduradunak azaldu du «ahalduntze pertsonal eta kolektiboa» nahi duela Euskaraldiak, eta, horretarako, nork bere gogoeta egin behar duela hizkuntza ohiturei buruz. «Izena eman duten norbanakoek eta entitateek gogoeta hori egiten ez badute, ez da arrakastatsua izango. Hortxe dugu bertigoa».