Bertsoa, irria eta bizi grina

Zuri-beltzeko argazki bat argitaratu zuen Xabier Euzkitzek asteazken arratsean. «Ez haugu ahantziko, Aitor. Maite haugu, zinez maite haugu». Aitor Sarasua bertsolariaren heriotzaren albistea jaso berria zen. Eta zuri-beltzeko argazki hartan ezagutu zitekeen Sarasua, Jon anaiarekin, Euzkitzerekin, Felix Iñurrategirekin, Arantzazu Loidirekin... 1982ko Eskolarteko Bertso Txapelketako parte hartzaileek Manuel Olaizola Uztapide-ri egin zioten bisitaren argazkia da, Juan Garzia Garmendiak ateratakoa.

Urte hartan eskolarteko finalera iritsi zela gogoan du Euzkitzek. «Gainerako guziak Leintz bailarako bertso eskolakoak ziren». Urte bat lehenago egin zuen topo haiekin, eskolarteko lehen txapelketa egin zutelarik. Azkoitian eta Azpeitian (Gipuzkoa) bertso eskolarik ez zegoela-eta, Aretxabaletara (Gipuzkoa) jo zuen, eta Sarasua anaiekin elkartu zen. «Aitor gazte-gaztetik ezagutu dut, eta zinez maitatu eta estimatu dut».

Herenegun arratsean zendu zen Sarasua, 51 urterekin, urtez urte ahuldu duen gaixotasun larri baten ondorioz. Sarasua Aretxabaletan sortu zen, 1967an. Euskal Herrian izan ziren lehen bertso eskoletako batean parte hartu zuen: 7 urterekin hasi zen kantuan Almen ikastolan, Xanti Iparragirre irakaslearekin. «Bertsolari gisa biziki maite nuen. Zerbait bixia bazuen, ateraldi ederrak egiten zituen. Bixitasun bat atzematen nion. Asko maite nuen haren zorroztasun hori». Gerora, Ipar Euskal Herrira ihes egin zuen Iparragirrek; Sarasua Lapurdira bizitzera joan zenean, han elkartu ziren berriz. «Azkenera arte izan dugu harremana. Bera honat edo ni harat, anitzetan elkartzen ginen».

Bertsoa «intentsitate handienez» Sarasua anaiekin bizi izan duela azaldu du Euzkitzek. «Gure solasetan baziren maiz agertzen ziren bertsolariak: Imanol Lazkano, Manuel Lasarte; eta bagenuen miresmen berezi bat Xalbadorrentzat». Lekarozen (Nafarroa) ikasle zela, 17 urterekin, Elizondotik Urepelera (Nafarroa Beherea), Xalbadorren etxeraino oinez bidea egitea proposatu zien Euzkitzek Jon eta Aitor anaiei, eta hala egin zuten. «Bidean galdu, eta hiruzpalau orduz egiteko bidea ez dakit zenbat orduz egin genuen». Ilunabarrean iritsi ziren, eta hango belardi batean kanpin denda ezartzeko baimena eskatu zuten; hiruzpalau egun pasatu zituzten han.

Bertsolari gisa Jon anaiak bide oparoagoa izan badu ere, Aitorren dohaina goraipatu du Euzkitzek: «Boz izugarri polita zuen, eta kantaeran ere grazia handia. Eta gero, sekulako txispa zuen, eta umore aldetik bazituen ateraldi zinez zapartingarriak; bazuen jendearengana heltzeko dohain izugarria».

Bertso eskoletan irakasle

Lapurdira bizitzera joan, eta familia osatu zuen Sarasuak han. Seaskako ikastoletan aritu zen lanean, teknologia irakasle gisa, eta, gerora, Euskaraz Bizi proiektuaren gidaria izan zen Ipar Euskal Herriko ikastoletan.

Hezkuntza arautuan bertsolaritza irakasten aritzen zen garai haietan Arantxa Otxandabaratz; bulego berean egiten zuten lan. «Finezia handikoa zen; izan dadin umorean, harremanean, bertsotan... Diskretua eta finezia handikoa». Bertsolari bezainbat, euskaltzale gisa ezagutu duela kontatu du: «Euskararekiko ikaragarriko atxikimendua zuen; izan dadin euskalkiekiko, erramoldeekiko. Beti bazuen euskararekiko interesa, eta euskaraz bizitzeko nahikeria handia. Erran nezake beti sinetsi izan duela, eta hein batean frogatu ere bai, euskaraz bizitzea posible dela. Erran nezake beti euskaraz bizi izan den pertsona bat dela».

Anekdotarik ere badu buruan Oxandabaratzek: zuen eritasuna zela-eta, lanaldi erdian aritzen zen Sarasua, eta, eguerdi oro, lankideak honela agurtzen omen zituen. «Kasik beti erraten zigun siesta zati bat guretzako eginen zuela, eta esaten zigun: 'Lankide maiteak, egin ezazue lan; baina ez anitz, e, ongi!'».

Bertso eskoletan irakasle izan zen Aitor Sarasua, eta Bertsularien Lagunak elkarteko lehendakaria ere izan zen urteetan. Irakaskuntzan indarrak jartzea bultzatu zuten elkartetik garai hartan, eta, urte gutxian, bertso eskolen kopurua hirukoiztu egin zen Ipar Euskal Herrian. Ondoren, zuzendaritzako kide ere izan zen, eta Xilaba txapelketaren antolakuntzan ere parte hartu zuen. 2014koaren harira BERRIAk egindako elkarrizketan, pozik agertu zen azken hamarkadan bertsolaritzak Ipar Euskal Herrian hartutako bideaz. «Irakaskuntzan urteetan egin den lanari esker, ugaritu dira bertso eskolak; eta puntako bertsolariak etorri izanari esker ere bai».

Sarasua txikitatik ezagutu zuen Ortzi Idoatek. «Udalekutan gure begirale izan zen, Goñin. Eta gero hemen hasi zen bertso eskoletan». Baionako Biltxokon bertso eskola egiteko biltzen hasi ziren garai haietan, Aitor Renteria Txato, Xanti Iparragirre, Eneritz Zabaleta, Ellande Alfaro... Beste batzuk ere aritu izan dira haiekin urteetan. «Sasi-bertsolariak ginen: tragoak edan, bertsoak bota... Ez dakit bera etorri zen edo guk deitu genuen, baina gure taldean agertu zen, eta zuzendari rola hartu zuen. Harekin ikasi genuen bertsotan aritzen. Lehenago, bertsoak kantatzen genituen, baina nola egin gehiegi jakin gabe».

Eritasunari aurre

Pixkanaka mugitzeko gaitasunik gabe utzi duen gaitz bati aurre egin dio urteetan Aitor Sarasuak. Biltxokoko bertso eskolakoak behin baino gehiagotan joaten zitzaizkion, harekin bertsotan, kantuz, eta eleketan aritzera. «Ikusi dugu bere eboluzioa», kontatu du hunkituta Idoatek. «Baina urte hauetatik zerbait gelditzen bazait, hori da: umorea, etengabe; eta bizi grina. Bizitzeko gogo handia». Xanti Iparragirreri eskainitako Bubo Magnipetasi bertso sortan ere hala idatzi zuen Sarasuak: «Bizitzen irautea, hori da bizitza».