Oasi bat basamortu idorrean

Lautada sutan ipuin bilduman idazle mexikarrak dioenez, hildakoek bizirik daudenak baino gehiago pisatzen dute, zanpatu egiten dute bat. Juan Rulfo iraultzaren porrotaren ostean paisaia idor eta elkor honetan hiltzen ziren mexikarrez ari zen. Orain hil egiten dituzte, eta ez soilik mexikarrak, baita herrialdea gurutzatzen duten iheslari ugari ere. Mexiko hobi komun klandestinoen lurraldea da. Aste honetan bertan ezagutzera eman duten ikerketaren arabera, herrialdean 1.976 hobi komun aurkitu dituzte hamar urtean, 2006tik 2016ra. Bi egunetik behin, bat. Horietan, 2.884 gorpu, 324 garezur, 219 hezurdura eta milaka hezur zati zeuden. 1.738 baino ez dituzte identifikatu.

Indarkeria arnasa hartzea bezain naturala da hemen. Eta herrialdea hegoaldetik iparraldera zeharkatzen duten iheslariak izan ohi dira talde kriminalen lehen biktimak. Bidean, lapurretak, bortxaketak eta desagertzeak bideko harriak bezain ugariak dira. Iheslari asko bahitu egiten dituzte, gero senideei haien askatasunaren truke dirua eskatzeko; 3.000 dolar inguru. Veracruz, Tamaulipas, Guerrero, Chihuahua, Sinaloa, Zacatecas, Jalisco, Nuevo Leon, Sonora, Michoacan eta San Luis Potosi dira estatu makurrenak. Narkotrafikatzaileen esku daude estatu asko, eta gobernuak ez du ia ezer egiten egoera beltz horren aurka.

Andrea Villaseñor haratago doa: «Erabatekoa da krimen antolatuaren eta estatuaren arteko harremana. Hiri eta estatu batzuetan sartzeko narkotrafikatzaileen baimena behar duzu». Villaseñor SJM Migranteentzako Zerbitzu Jesuita erakundeko zuzendaria da. Herrialdea zeharkatzen duten iheslariei hainbat alorretan babesa ematea da erakunde horren xedea: «Giza krisi baten aurrean gaude, eta estatuaren hutsunearen aurrean, gizarte zibila da erantzuten ari dena». Karabanarekin ikusi den errealitatea da hori, baina herrialdetik iparraldera doazen iheslarien fenomenoa ez da berria.

Duela hilabete Hondurastik abiatutako karabanatik, Tijuanara, Mexikoren eta AEBen arteko mugara, 300 bat lagun iritsi ziren atzo.

Trenbidearen ondoan

Urtero 400.000 eta 500.000 lagun artean saiatzen dira herrialdea zeharkatzen, eta horietako asko bidean desagertzen dira. Estatuak dio 30.000 desagertu daudela, baina, giza erakundeen arabera, 70.000 baino gehiago dira. «Iheslariei babesa ematea ezinbestekoa da». Villaseñorrek uste du dena dagoela egiteko, eta lehen aldiz elkarrekin oinez abiatu diren iheslarien exodoak hori jarri duela agerian: «Plazetan egin behar izan dute lo, eta orain asko dira, baina bestela ere asko dira, bakarka edo talde txikiagoetan etortzen badira ere».

Alboan gobernuz kanpoko erakundea aurten hasi da iheslariekin herrialdean lan egiten duten elkarteei babesa ematen, bereziki SJMri -Eusko Jaurlaritzako Lankidetza Euskal Agentziaren barruan txertatzen da programa-. SJM iheslarientzako aterpetxe sare baten kide da. Villaseñorrek azaldu du orotara 90 aterpetxe daudela herrialdean, eta horietatik 23 sare baten parte direla. «Redodem sareak elkarlanean ari gara migratzaileen kontra egiten diren urraketak dokumentatzeko». Pasa den urtean 2.724 migratzaile izan ziren giza eskubideen urraketaren baten edo delituren baten biktima. Lapurretak (%76), erasoak (% 5.14), estortsioak(%4), bahiketak (%3,8) eta autoritate abusuak (%2,9) dira ohikoenak.

Aterpetxeak basamortuan oasi baten modukoak dira iheslarientzat.

Guadalajarako El Refugio da oasi bakan horietako bat. Cerro del 4ko auzoan dago, porlan lantegi erraldoi baten aldamenean mazelan gora doan etxe txiro eta harrizko kaleen puntan. Kokapena ez da ausazkoa. Porlan lantegia trenbidearen parean dago, eta iheslariek trenak erabili ohi dituzte iparralderantz jotzeko. La Bestia gisa da ezaguna burdinazko munstroa; izan ere, iheslariak zama daramaten trenen bagoien artean sartzen dira, edo goialdera igotzen dira mugaraino gerturatzeko. Aterpetxe guztiak horregatik daude beti trenbideen bazterretan.

El Refugiok duela zazpi urte zabaldu zituen ateak, baina azken lau urteetan bihurtu da migratzaileen babesleku. Sarai Ruiz bertako kudeatzailea da, eta, esan duenez, urtetik urtera gero eta gehiago dira aterpetxera joaten diren migratzaileak: «Lehen, astero hamabost bat lagun etortzen ziren. Orain, egunero, batez beste 25 eta 30 artean etortzen dira, eta, lehen ez bezala, orain bakarrik datozen emakumeak eta adingabeak ere etortzen dira». Aterpean lo egiteko, jateko eta garbitzeko aukera emateaz gain, senideei telefonoz deitzeko aukera ere ematen diete, eta asilo edo bizitoki baimena edo errefuxiatu estatusa eskatzeko aholkularitza. «Aterpetxe gehienetan gau bat edo bi pasa ditzakete, baina honetan, astebete edo hilabete egoteko aukera ere ematen diegu, lasai atseden hartzeko, edo tarte horretan lantxoren baten bidez aurrera egiteko dirua elkartzeko», zehaztu du Ruizek.

Tarteka, bidean desagertutako baten bila galdezka etortzen dira aterpetxera. Ruizek dio etxetik pasatzen direnen datuak erregistratzen dituztela, desagertzen direnen arrastoak bilatzen laguntze aldera: «Lehengusinaren, anaiaren edo aitaren bila etortzen dira senideak, batzuk trenean lo geratu eta erori egin direlako, edo bahitu egin dituztelako». Ehunka lagun hil dira hobi komunen batean, burdinen azpian trenak harrapatuta, edo lapurtuak, bortxatuak eta bahituak izan ostean. Arriskuak arrisku, ez diote uzten munstroaren gainean bidaiatzeari; koioteari 8.000 dolar ordaintzeko ez dutenen aukera bakarra da.

Atxilotua izatea da beste arrisku bat. Mexikon, 2016an 188.595 iheslari atxilotu zituzten; horietatik 40.542 haurrak eta adingabeak ziren. Bostetik bat, alegia. %84 sorterrira deportatu zituzten.

«Trenera igotzeko unea latza da»