«Politika ezinago basa dago indarrean»

Graciela Rodriguezek (Montevideo, 1957)Brasilgo mugimendu feministan buru-belarri dihardu. Ekonomiari eta nazioarteko merkataritzari buruzko ikerketak egiten ditu, eta ekofeminismoari buruzkoak, beste gauza askoren artean. Etorkizun latza iragarri du bai Brasilentzat eta bai «kapitalismoak zapaldutako guztientzat».

Kanpainan, gehienbat feministak mugitu dira kalean Bolsonaroren kontra. Nola deskribatuko zenuke Brasilgo gaur egungo mugimendu feminista?

Mugimendu bizia da, baina ezin da konparatu Argentinakoarekin edo Espainiakoarekin. Mugimenduaren zati bat tradizionala da, 80ko urteetatik hona haziz joan dena, baina zeharo instituzionalizatu da, eta, horregatik, oso lotua dago legegintzari, politikari eta jardun judizialari. Baina 2013az geroztik bada mugimendu gazteago bat ere, sare sozialetan aktiboago diren eta ikuspegi erradikalxeagoa duten emakumeena.

Eta zu kritikoa al zara instituzionalizazio horri dagokionez?

Bai, uste baitut besteak beste horregatik aldendu dela ezkerra hirietako aldirietako prozesu egiazkoetatik. Hutsune moduko bat utzi izan dugu, eta horri esker zabaldu dira zenbait mugimendu; esaterako, Eliza pentekostalak. Ez dut uste hori denik kausa bakarra, uste baitut Eliza horiek agertu izanak baduela zerikusirik nazioartean nahita eragindako politika batekin: neoliberalismoa ez ezik, beste zenbait politika ere ekartzea Latinoamerikara, Eliza neopentekostalak deritzenak eta drogen trafikoa borrokatzeko politikak sendotzeko. Baina neurriz gain instituzionalizatu ginenez, erraztu egin zitzaien aurrerabidea. Nire ustez, bai Latinoamerikan eta bai Afrikan, erabakita daukate Brasilen hain arrakastatsuak izan diren Eliza horiei zabaltzen laguntzea. Eta Estatu Batuetako Eliza pentekostaletatik dator bulkada. Jainkoaren Erreinuko Eliza Unibertsala bera Rio de Janeiroko aldirietako auzo bateko garaje batean sortu zen, baina nazioarteko beste Eliza batzuekin hitzartuta; Estatu Batuetakoekin, oinarri-oinarrian. Denetariko ikuspegi kontserbadoreek izan dute sarbidea, eta, jakina denez, narkotrafikoarekin elkarlanean. Komunitateek background komun bat dute, diru zuriketarekin zerikusia duena. Brasilen, Elizek ez dute ordaintzen zergarik ere.

Holako erlijioak edo mugimenduak ugaritu izanak nola eragiten dio feminismoari?

Izugarri; asko ugaritu dira genero ideologia deritzon horren kontra, eta ugaltze hori kritika bat da pertsonen sexualitatea eta aniztasuna bistaratzeari eginikoa. Horrek errezelo handiak dituen jende olde bat eragin du, oraintxe bozketan azaleratu dena, bai eta beste hainbat jarreratan ere. Gay kit-aren inguruko berri faltsu bat izan da, esaterako, Bolsonaroren kanpainako item nagusia, Hauteskunde Auzitegi Nagusiak urriaren 16an baztertua. Kanpainaren parte hori erretiratzera behartu dituzte; bertan, haurren artean homosexualitatea sustatzea leporatu zioten PTri. Egiaz, ordea, eztabaida bat izan da sexu hezkuntza integralaz, tolerantziaz eta eskola jazarpena eragozteaz.

Zer aldatu zen Brasilen Michel Temer boterera iritsitakoan?

Uste dut oso aldaketa handia gertatu dela, baina ez soilik Brasilen: nazioartekoa da. Eta politika horrek berekin ekarri zuen bai Trump aukeratzea, bai brexit-a, eta sustatzen ari da Europan alderdi kontserbadoreak aukeratzea. Globalizazioaren eta kapitalaren beste aldi bat sortu da, zeinak errepresio handiagoa eskatzen baitu gure herrialdeetan adostasun bidez inola ere ezarri ezin den eredu bat inposatzeko, eta, hor, Temer sartu dute jokalekuan. Langabezia izugarria izango da, eta ekonomia digitalak aurrera egingo du. Lula hasia zen herrialdea beste modu batera prestatzen honetarako, baina langabezia masiboa izango den bolada baten zain gaude orain. Eta horrek bidea eman du politika zapaltzaileago baten beharra sortzeko: bai pertsonen subjektibotasuna moldatuz, bai erlijioen edo bestelako propaganden bidez, baina baita terrorearen bidez ere. Brasil oso herrialde handia da, oso despolitizatua, oinarrian desberdinkeria izugarria duena, zeina esklabotasunaren garaitik baitatorkio, eta hori mintegi ezin hobea da esperimentatzen ari diren moduan esperimentatzeko. Prozesu ezinago basa dago indarrean. Iraultza industriala eta 4.0 ekonomia lagungarriak dira, besteak beste, gure herrialdeetan desindustrializazioa gerta dadin, zientzia eta teknologia politikak bazter ditzaten, hezkuntza publikoak gutxitu, eta, aldi berean, izuaren politika bat balia dezaten langabezia maila horren erantzun gisa sortuko den protesta soziala isilarazteko.

Nola ispilatzen da hori Brasilgo errealitatean? Eta, testuinguru horretan, zer eragin izan zuen Brasilgo gizartean Michelle Francoren erailketak?

Brasilen, hori oso lotua dago droga trafikoa sustatu izanari. Drogen eta armen trafikoa makulu moduko bat da, kapitalismoak darabilena lurraldeak kontrolatzeko, ehundura soziala banantzeko eta zatiketa egoerak sortzeko komunitateetan. Trafikoak, aldi berean, lana sortzen du gazteentzat, eta aitzakia ezin hobea ematen haiek erailtzeko; hots, gazte beltzen genozidioa egiteko, hein handi batean. Zer egiten zuen Mariellek? Hori salatu. Horrez gainera, ordea, uste dut Brasilen badela barne borroka bat, oso handia, ikusteko ea nor geratzen den drogen trafikoaren kontrolarekin. Eta hori, hein batean, Rio de Janeiroren eta Sao Pauloren artean ebazten da. Sao Pauloko trafikoa apur bat antolatuagoa da, hango mafia prestatuagoa eta eguneratuagoa baitago; Rioko trafikoa, berriz, 80ko urteetan sortu zen, eta areagotu egin da gazteen artean zabaldu delarik, baina ez oso modu antolatuan. Sektore horiek biak aurrez aurre daude, bai eta elite nazionalaren zati bat ere, zeinaren artean baitago Temer; sektore horiek mafia paulistari lotuak daude, eta Rio de Janeiron kokatuta dagoen mafiaren aurka daude; uste dut Marielleren erailketak horrekin duela zerikusia, liskar horren biktima bat izan dela.

Zertaz ari zara ekonomia digitalaz ari zarenean?

Munduan barrena hedatzen ari den zerbait da; batez ere, Europan eta Estatu Batuetan. Arlo digitaleko enpresarik handienak Estatu Batuetakoak dira, eta horrek pisu ezinago handia du. Garrantzi erabakigarria izango du Txinaren eta Estatu Batuen arteko lehian. Jauzi teknologiko arrunt garrantzitsua dakar, eta Txina ere egokitzen ari da horretara. 4.0 industria gailentzen ari da, eta horrek langabezia dakarkio Latinoamerikari. Zientzia eta teknologiarik izan ezean, ez dugu horretan sartzeko modurik. Lehendik ere bagenituen zatiketak are sakonago bihurtzen ari dira. Horri aurre egiteko gai ginen, esaterako, eskualdeko gobernu progresista deritzenek fronte bat eratu zutelarik industrializazioa sustatzeko, Unasurren bidez eskualde merkatu bat sortzeko; baina, bat-batean, hori dena gain behera joan da ziztu bizian, hain zuzen, badelako kapital finantzario bat produkziotik gero eta urrunago dagoena. Eta gure herrialdeetako eliteek eta burgesiek nahiago dute nazioarteko bankuetan jarri beren kapitala, hemen produzitzen hasi baino. Aldi berean, betiko berbera da negozioa: lehengaiak. Eredu honek ez du enplegurik sortzen. Enplegu formala gutxituz joan da, eta enplegu informalak, berriz, gero eta zerikusi handiago du legez kanpoko jarduerekin; horrek guztiak eraman du Bolsonaroren egoera honetara. Faxismoa da, esplotazio eredu basati baten bidez ezartzen den paradigma batean.

Zure ustez, horren ondorio al da Bolsonarorena?

Ez nuke esango erantzun bat denik; horrela funtzionatzen du kapitalismoak. Oso ondo zetorkion globalizazio ekonomiko finantzarioari; orain, langabezia basati bateko prozesu batean sartu behar dute, eta horrek bide emango dio protesta sozial bati, zeina nahitaez geldiarazi behar baitute. Kapitalismoa kontzentrazio izugarriko aldi batean sartua dabil nazioartean, demokraziak eraitsiz, eta ezinezko ere bihurraraziz desberdinkeriak dauden tokietan. Eta orain, gainera, Cambridge Analitycs eta Facebook direla bide, kolpe hilgarria eman diete demokraziei. Enpresa horiek manipulatzen baldin badituzte pertsonen botoak, zer demokraziaz ari gara hizketan? Horrek, nolabait, aldatu egiten ditu prozesu sozialak. Ez da nahikoa kausaz eta efektuaz hitz egitea. Hau 80ko urteetatik ari da gertatzen, orduan ezarri baitzen prozesu globalizatzaile bat ezari-ezarian boterea kentzen ari zaiena estatu nazionalei, haiek ahultzen ari dena, herritarren premiei ezin aurre egin izateraino. Subiranotasunik gabeko estatuek, edo ahalmen inposatzailerik gabekoek, ezin diete bermatu inolako eskubiderik herritarrei. Bolsonarok berak ere segurtasunera eta indar publikoaren monopoliora jotzen du, zeina estatu nazionalen ondarea izan baitzen beti, eta herritarren eskuetan jartzen du. Bolsonarok herritarrak armatzea sustatzen du. Denak denen aurka egindako gerra da.

Diktaduraren ostean berreraikitze prozesurik ia batere ez izateak ere ba al du eraginen bat prozesu berri horretan?

Jakina. Argentinan, erabakigarria izan zen memoria, egia eta justizia prozesua. Ezin zara kalera irten torturatzaile bat babesten duzula esatera. Brasilen, ordea, egin ahal izan zuten apur hark areagotu egin zuen militarrek eta eskuinak PTren kontra emandako erantzuna. Ez zen lortu iritzi publikoa prozesua aldeztera lerratzea. Errealitatea bestelakoa da; uste dut Argentina laborategi bat dela gehien pobreturiko baina erakunde apur bat indartsuagoak dituzten herrialdeentzat; eta Brasil ere laborategi bat da eredu hori inposatzeko, baina modu basatiagoan.

Bereziki, krisi ekonomiko horiek nola eragiten diete emakumeei edo gorputz feminizatuei?

Eragina gogorragoa da beti. Bistan da jada; izugarria da kalean eta sare sozialetan emakumeen kontra adierazten den indarkeria. Ikusi ezean, ez sinestekoak dira Whatsappean bolsonaristek darabiltzaten izugarrikeriak. Izugarrizkoa da feminismoaren kontrako oldarra; mehatxuzko indar matxinotzat daukate, eta horrek gaiztotu egingo du indarkeria oro har, baina emakumeen kontrakoa batez ere. Beren agenda publikoan dute, ez dute ezkutatu ere egiten; Bolsonarok dio estuproa oso normala dela, eta horren apologia egiten du. Indarkeria antolatuta dago. Hori, formalki; gainerakoan, atzerakada bat gertatu da eztabaidatzen hasiak ziren politika batzuetan, hala nola abortuari buruzkoetan, eta erabat bertan behera geratu dira beste eztabaida batzuk: generoari dagokionez eskubideren bat ekar zezaketenak.

Esan izan duzu prestigioa galdu duela alderdien politikak. Zer iritzi duzu?

Horixe da Bolsonaro bezalako baten garaipena azaltzen duten kausetako bat. Bera, itxuraz, politikarekin inolako zerikusirik ez duen morroi bat da, nahiz eta 27 urtean izan den diputatu federala. Hitlerren antzekoa da apur bat; jendeak uste zuen erdi pailazoa zela hura, eta ezin zela bete hark proposaturikoa, eta, bat-batean, horrek urrundu egiten du politikaren mundutik. Eta, bestalde, antipetismoa dago, komunikabideek bete-betean jorratua; nahita baliaturiko politika bat da, Lava Jato auziarena bezalakoa. Lava Jatori buruzko informazioa, izan ere, dokumentu guztiak eskuragarri zituen norbaitek soilik izan zezakeen, alegia, Petrobas zelatatu zuen norbaitek. Brasil barrualdeko epaile batek ez du eskumenik, baina hark salatu zuenean informazio horren guztiaren jakinaren gainean salatu zuen. Beste horrenbeste gertatzen da botere judizialarekin; fartsa bihurtzen ari da, pailazokeria.

Zer irudikatzen duzu gaur egungo jokaleku honen alternatiba moduan?

Prozesu alternatibo bat eratu behar da, baina luze joko du, luzea izango baita kapitalismoaren aldi honi aurre egiteko prozesua. Berreskuratu egin beharko da lana jendearentzat, eta modu kritikoan irakurtzeko ahalmena. Proposamen berriak behar dira, eta, horretarako, ezkerrak badu zertan pentsatua. Uste dut zenbait kontu klimaren auziak zehaztuko dituela, hondamendia izango baita, eta, horren ondorioz, jendeak apur bat begiratuko dio sistemak baliabide naturalak neurriz gain ustiatzearen auzi larriari; baina alderdi sozialari dagokionez, pertsonen afektuak eta sentimenduak manipulatze hori sakon landu beharra dago, zenbait sentsibilitate berreskuratzearren. Nire ustez, alde horretatik, feminismoa oso garrantzitsua da, hain zuzen ere, aurretik jartzen baititu bizitza, zaintza, loturak, harremanak ez hierarkizatzea, berdintasuna, eta maskulinitatearen aginpidea gainditzea, eta horrek berekin dakar, nolabait, gerra eta indarkeria arbuiatzea ere. Lehen-lehenik, sexuen araberako lan bereizketa gainditu beharra dago, horrexek egiten baititu zilegi desberdinkeria guztiak eta indarkeria guztia. Beraz, feminismoaren eginkizuna zera da, gizartearekiko elkarrizketari heltzea berriro, desberdinkeriaren legitimazioa gainditu ahal izateko.