«Bruselako adierazpena inflexio puntu bat izan zen prozesuan»

Etorkizunean Euskal Herrira itzultzeko asmoa du Brian Currinek (Hegoafrika, 1950), baina ez lehengo zereginetara: «Lagun handiak egin ditut». Asteazkenean desegin zen hura buru zuen Harremanetarako Nazioarteko Taldea, baina ez du erretiratzeko asmorik: «Hegoafrikan okerrera egin du egoerak».

HNTk bukatu du bere ibilbidea. Nostalgiarik izango al duzu?

Bai. Etxean bezala sentitu gara.

Parte hartzeari uzten diozuen nazioarteko azken eragilea zarete. Zer datorkio orain normalizazio prozesuari?

Ekimenaren parte handi bat Foro Sozial Iraunkorrak eta Bake Bideak hartu dute. Konfiantza dugu gizarte zibilean, baina baita alderdi politikoetan ere. Sinetsita gaude normalizazioa jada hor dagoela, eraikitzen jarraitu beharra dagoela, eta uste dugu jada ez dagoela nazioarteko eragileen laguntzaren beharrik horretarako.

2004an hasi zinen lanean. Nolakoa izan zen lehen kontaktua?

Ipar Irlandan nengoen, preso politikoen arloan lanean. Aritua nintzen gai horren inguruan Hegoafrikan. Orduan Batasuna zenak bazuen harremana Sinn Feinekin, eta Sinn Feinek eta ANC Afrikako Kongresu Nazionalak Batasunari iradoki zioten niregana jotzeko preso politikoen auzia jorratzeko. Bake prozesu baten ikuspegia zuten, eta ziurtatu nahi zuten preso politikoen gaia agendan egongo zela hasieratik.

Presoen arloa lantzera etorri zinen; hori da konpontzeke dagoen esparru bat.

2006ko abenduko bonben ondoren [Barajasko aireportuan auto bat leherrarazi zuen ETAk, eta bi lagun hil zituen] argi ikusi nuen, sinpleki, presoen afera ezingo zela agendan hasieratik egon.

Lanean hasi aurretik, bazenuen egoeraren informazio zehatzik? Bazenekien PSE eta Batasuna hizketan ari zirela?

Banekien hitz egiten ari zirela; azaldu zidaten egoera. Nire ustez, Batasunaren buruan zegoen engaiamenduak ETAren eta Espainiako Gobernuaren artekoak izan behar zuela nagusiki; Batasunak barne prozesu bat abiatu nahi zuen, bere lidergoarekin eta zentzu zabalagoan hautesleriarekin, bestelako proiektu politiko batean pentsatzen hasteko, indarkeriarik gabeko estrategia batean oinarrituko zena. Beraz, errail ezberdinak zeuden, eta nik elkarrizketa humanitarioaren alorrean egin behar nuen lan. Une oro informatu gintuzten egoeraz.

ETAren su-etena iritsi zen 2006ko martxoan. Nola oroitzen duzu?

Une hartan, ni presoez ari nintzen Batasunarekin, eta su-etena aukera bat zen presoen alorrean konpromisoak hartzeko.

Barajasko atentatuaren ostean, BERRIAn esan zenuen Batasuna erabat engaiatuta zegoela bake prozesuarekin. Inoiz izan zenuen zalantzarik konpromiso horri buruz?

Ordurako, bi urte eta erdi neramatzan Batasuneko lidergoarekin lanean. Lan eta denbora horrek ematen zidan ziurtasuna Batasuna erabat konprometituta zegoela epe luzerako normalizazio prozesu batekin. Denborak erakutsi du zuzen nenbilela horiengan sinesten, behin ere ez zutelako etsi, ezta zirkunstantzia zailenetan ere. [Arnaldo] Otegi bera, ETA proiektu politiko berri horretara eraman nahian zebilela, espetxeratu egin zuten, eta jarraitu zuen, halere.

Bazenuen berririk ETAren konpromiso mailaz?

Egia da ezin nintzela ziur egon ETAren konpromisoaz, baina bai Batasunarenaz. Neurri batean, kezka horregatik gidatu nuen Bruselako adierazpenerako prozesua, nire ustez, hori zelako bide bat ETA prozesu batera erakartzeko.

Asteazkeneko hitzaldian, esan zenuen Bruselako adierazpena Aieteko konferentzia baino garrantzitsuagoa izan zela. Zergatik izan zen hain inportantea?

Adierazpenak jasotzen zuen ETAk su-eten «orokor, iraunkor eta egiaztagarri» bat emateko eskea. Konpromiso horretan oinarritzen zen Harremanetarako Nazioarteko Talde bat osatzeko promesa. ETAk nazioarteko komunitatearen aurrean hartutako konpromiso bat izan zen, ez Espainiako Gobernuaren aurrean, eta horregatik da hain garrantzitsua; ETA konturatu zelako nazioarteko komunitatearekiko konpromisoa hausten bazuen zubi guztiak eraitsiko zituela, hamar urte atzera egingo zuela.

Zergatik behar zuen su-etenak «egiaztagarria»? Konfiantza falta zegoen?

Arriskuak hartu behar dira. Eta hori zen orduan behar zen su-etena. Behin adierazpena argitaratuta, genuen informazioagatik, arrazoi onak nituen sinesteko eskatutakoa betetzeko konpromisoa zegoela.

Bruselako adierazpena 2010eko martxokoa da, eta jakina da ETA 2010eko otsailetik zuela erabakita etetea. Bazenuten erabaki horren berri adierazpena argitaratzerako?

Banuen informazio hori adierazpena argitaratu genuenerako.

ETAk 2011ko urtarrilean eman zuen su-etena. Urrats hori ezinbestekoa izan zen HNT sortzeko?

Baldintza bat zen, ezinbestekoa. Ziurtatu beharra geneukan indarkeriarik gabeko jokalekuak ez zuela atzera-bueltarik.

Noiztik aurrera pentsatu zenuen ezker abertzalearen lidergoa Batasunaren esku zegoela, eta ez ETAren zuzendaritzaren esku?

2009 hasiera aldera; Batasunekoak espetxeratu baino sei bat hilabete lehenago.

Aieteko konferentziara bidean giltzarri izan zinen, baina ez zeunden sinatzaileen artean. Zergatik?

Ziurtatu nahi genuen inork ezingo zuela esan talde horrek joera edo lehentasun bat zuela. Bazegoen uste bat, eta ulertzen dut zergatik: ni ezker abertzalearen ingurukoagoa nintzela, ezker abertzaleko bozeramaile bat. Asmoa zen Euskal Herriko bake prozesuan aurrekaririk ez zuen jendeak sinatzea, uste horiek saihesteko.

Esan izan da Espainiako Gobernuak ez zuela zurekiko eta HNTrekiko konfiantzarik. Nabaritu zenuen konfiantza falta hori?

Nabaritu ez, bagenekien hala zela. Saiatu ginen Espainiako Gobernua [PSOE] engaiatzen. Egunkariak irakurtzen genituen, bagenekien zer esaten zuten.

Jonathan Powellek, Aieteko Adierazpeneko sinatzaileetako batek, bazuen Espainiako Gobernuaren konfiantza hori. Garrantzitsua al zen Madrilen konfiantzazko norbait izatea?

Hain zuzen, horrexegatik zen inportantea Powell Aieten egotea.

Alfredo Perez Rubalcaba orduko Barne ministroarekin batzartu zinen. Noiz? Zenbat aldiz?

Behin, 2007ko martxoan, Barajaskoaren ondoren. Nire kezka zen bake prozesua amai zitekeela. Helburua zen Espainiako Gobernuak prozesuan jarraitzea. Esan zigun gobernuak bake prozesuan segitzea nahi bagenuen Batasunak adierazpen bat egin behar zuela indarkeria gaitzetsiz. Erantzun nion uzteko Batasuneko buruzagiei Hegoafrikara bidaiatzen eta batzartzen Hegoafrikako Gobernuan zegoen ANCko buruzagiekin, uste bainuen egoera horretan lagungarri izan zitekeela. Espainiako Gobernuaren erantzuna izan zen Hegoafrikako Gobernuari presio egitea, ez zitezen batzartu Batasunekoekin. Halere, antolatu nuen bilera, sekretua izateko baldintzarekin, eta Otegi joatekoa zen. Bilera baino astebete lehenago, batzartzekoa zen pertsona preso zegoen [Otegi 2007ko ekainaren 8an atxilotu zuten, ETAk su-etena amaitu eta bi egunera], eta bilera ez zen inoiz gertatu.

Zein izan da unerik zailena bake prozesu osoan?

Aiete atarikoak. Garai horretan lan handia egin zen ziurtatzeko ETAren erantzuna positiboa izango zela, ezezkoa eman izan balio prozesuaren amaiera zatekeelako. ETAk baiezkoa eman zuen, eta gero etorri behar zuen Espainiako Gobernuaren antzeko konpromiso batek, baina hori ez zen inoiz gertatu. Dezepzio handia izan zen.

Eta oroitzapen onena?

Bruselako adierazpena izan da esanguratsuena; inflexio puntu bat izan zen.

Azken egunetan esan izan duzu desadostasunak izan dituzuela Iñigo Urkulluren Jaurlaritzarekin. Zeintzuk?

Ez nuke horri buruzko xehetasunetan sartu nahi. Prozesuaren eboluzio politikoa ikusita, HNTren eta Jaurlaritzaren posizioak ikusita, agerikoak dira desadostasun batzuk. Baina desadostasun horiek oso modu eraikitzailean landu izan dira, ez zen inola ere harreman txarrik egon.

Madrilek autokritika eskatzen die presoei espetxe politikan aurrera egiteko. Egin behar dute?

Bilduk, Sortuk, ezker abertzaleak, oro har, jada garatu ditu autokritika forma batzuk. Atsekabea azaltzeko adierazpenak egin dira. Kontua da zein urrutiraino joan behar den; presioa egon da, eta badago, presoek beren iragana gaitzets dezaten, esan dezaten egin zuten guztia justifikaezina izan zela.

Giza Eskubideen Europako Auzitegiak zigorrak batzeaz ebatziko du gaur. Zer espero duzu?

Oinarrizko printzipio legala da zigor bat betetzen ari den preso bati ezin zaiola zigorra errepikatu jurisdikzioz aldatzean. Nire ustez, hori egitea printzipio horren urraketa argia litzateke. Asko harrituko ninduke auzitegiak zigorra errepikatzea onartuko balu.

Esan izan duzu euskal bake prozesua berezia izan dela. Zergatik? Esportatu daiteke?

Posible da, egoerak antzekoak badira. Baina gobernua engaiatuta dagoen bake prozesuetan ere posible da euskal prozesutik ikaspenak ateratzea, bereziki gizarte zibilaren rolaz. Konpromiso hori oso zabala izan da euskal gatazkaren konponbidean, gizarte zibila, alderdi politikoak eta bestelako eragileak bildu baititu. Kasu honetan, prozesua ez da garatu goitik behera, behetik gora baizik. Irakaspen hori baliagarria da edozein prozesutarako.