ALOKAIRUA EZIN ORDAINDUTA

Etxebizitzaren burbuila lehertu zen 2008ko krisiarekin batera. Lanpostua galtzearekin, jende askok ezin izan zion aurre egin hipotekari, eta errenkadan etorri ziren etxegabetzeak. Kaleratzeen arazoa, ordea, ez da konpondu urteen joanarekin. Adolfo Gomez Bizkaiko PAH Hipotekak Kalte Eginikoen Plataformako kideak azaldu du egoera: «Bizkaian, duela zortzi urte eta orain, hilean 200 etxegabetze inguru egiten dituzte». Kontua da kaleratuen soslaia aldatu egin dela: lehen hipoteka ez ordaintzeagatik kaleratzen zituzten gehienak; orain, alokairua ezin dutelako ordaindu. «Gauzak ez daude duela zortzi urte baino hobeto», ondorioztatu du Gomezek.

Adreiluaren burbuila deitu zitzaion krisiaren aurreko urteetakoari. Orain, gero eta gehiago entzuten da alokairuaren burbuila puzten ari dela. Bost urtean %19 garestitu da alokairuaren batez besteko prezioa merkatu librean Euskal Autonomia Erkidegoan, 983 euroraino. Bereziki garestia da Gipuzkoa: hilean 1.130 euro, batez beste. Ia %23 garestitu da urtebetean lurralde horretan, eta, begirada lau urte atzera botaz gero, %38 garestitu da.

Edonola ere, Aitziber Etxezarreta EHUko ekonomia irakasleak uste du burbuilaren kontzeptua ez dagoela ondo erabilita alokairuaren kasuan. «Burbuila bat da aktibo baten prezioa, helburu espekulatiboz, bere berezko baliotik gora igotzea edo logikarik gabe igotzea». Eta alokairua zerbitzu bat da, ez da ondasun bat edo aktibo bat. «Beste kontu bat da esatea alokairuaren prezioa asko ari dela igotzen. Baina helburu espekulatiboekin? Ez, eskari handiagoa dagoelako eskaintza baino». Izan ere, merkatuko legeen arabera zehazten da alokairuaren prezioa sektore pribatuan, nahiz eta legediak aitortu herritar ororen eskubide subjektiboa dela non bizi edukitzea.

«Teknikoki ez da burbuila bat, baina horrek ez du esan nahi igoera irrazionala ez denik edo garestitzea oso handia ez denik», zehaztu du Etxezarretak. Zenbateraino garestitu daiteke alokairua? Eskariaren eta eskaintzaren legea sinplea da, eta EHUko irakasleak adierazi du zein den sabaia: «Maizterrek ordain dezaketen mugaraino garestituko da alokairua».

300 euroren aldea

Jende askok, dagoeneko, ezin du pagatu. Iaz, Hego Euskal Herrian 1.611 etxegabetze egin zituzten, gehien-gehienak, hamarretik ia zazpi, alokairurik ezin zutelako ordaindu. Gainontzean, etxegabetzeen %25 hipotekak ez ordaintzeagatik egin zituzten, eta %7,4, beste arrazoi batzuengatik.

Krisi ekonomikoaren kolpearen ondoren, bankuek baldintza gogorragoak jarri zituzten hipoteka maileguak emateko. Itxi egin zuten adreiluaren burbuila puzteko balio izan zuen diru merkearen iturria. Eta, ondorioz, azken urteetan jende gehiagok jo du, hipotekarik lortu ezinez, alokairuetara. Eskaria dezente handitu da, eta lehengo eskaintza txikia gutxi handitu da. Gainera, eskaintza handitzeko oztopo bihurtu da turismoaren igoera.

Aintzane Goienetxeak ondo ezagutzen du egoera, Donostiako Etxebila higiezinen enpresako kidea baita. «Turistentzako etxebizitzek garestitu dute prezio orokorra. Etxe jabeek turismorako gordetzen dituzte etxeak, eta, beraz, ez daude urte guztirako alokatzeko. Oso gutxi daude, eta ateratzen ari direnak oso garestiak dira. Astakeria bat».

Etxebideren azken txostenaren arabera, alokairuaren batez besteko prezioa hilean 983 euro zen ekainean, EAEn, merkatu librean. Urtebetean ia %8 garestitu da prezioa, eta bost urtean, %19. Lurraldeka, 300 eurotik gorako aldea dago etxea han edo hemen alokatu: alokairuaren batezbestekoa hilean 806 euro da Araban, 971 euro Bizkaian, eta 1.130 euro Gipuzkoan.

Azken urteetako garestitze handiena Gipuzkoan gertatu da. Lurralde horretan, 2014an, 818 euro zen alokairuaren batez besteko prezioa; orain, 311 euro garestiagoa. Donostiako boom turistikoak badu zerikusirik. «Turismoak ez du eragin zuzenik inguruko herrietan, baina, Donostian alokairua garestitzen den heinean, Donostiako jendea inguruetara doa bizitzera, eta hangoek ere igo egiten dute prezioa», esplikatu du Goienetxeak.

Turismoaren eragina

Arazo berari heldu dio Gomezek ere. «Turismoarekin, askoz erosoagoa da lau asteburu alokatzea eta 800 euro irabaztea, maizter finko bat izatea baino, zeinak eskubide gehiago eskuratzen baititu». Bizkaiko PAHko kideak aipatu du Eusko Jaurlaritzaren Etxebidek ere arazoak dituela babes ofizialeko Alokabide programako etxe jabeei eusteko.

«Maizterrek euren diru sarreraren %30 inguru ordaintzen diote alokairua Alokabideri. Eta Jaurlaritzak, 2014az geroztik, hilean 450 euro ordaintzen zizkien etxe jabeei. Baina etxe jabeentzat gutxiegi ziren hilean 450 euro, eta ez zuten etxea berriro Alokabideren Bizigune programan jartzen», kexu da Gomez.

Kexu da, halaber, Iñaki Arriola sozialistak gidatutako Etxebizitza Sailak jabeen ihesa eteteko iaz hartutako erabakiarekin. Jabeentzako ordaina %33 igo zuen: 600 euro hilean. Instituzioek jabeei diru gehiago pagatzeak «efektu maltzurra» dauka, Gomezen aburuz, merkatuko alokairu prezioa garestitzea sustatzen duelako.

Arazoaren muina, edozelan ere, eskaintza txikiegia da: eskaintza pribatu eta publiko txikiegia. Iaz Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan 51.171 pertsona zeuden babes ofizialeko alokairuaren eskatzaileen zerrendan (hamar eskatzailetik zortzi), baina iaz Jaurlaritzak 18.275 etxe bakarrik zeuzkan babes ofizialeko alokairuan eskainita, eskaintza publiko osoaren %24,5 baino ez.

Legediak merkatuan eragin dezakeelakoan daude adituak. Hil hasieran Espainiako Auzitegi Konstituzionalak ontzat jo zituen EAEko 2015eko Etxebizitza Legearen puntu gehienak; tartean, etxebizitza hutsei kanon bat jartzea, etxeok alokatzera behartzea, edo desjabetzea. Jaurlaritzaren azken zenbaketaren arabera, EAEn 20.840 etxebizitza huts daude, lege berriarekin alokairura bidera daitezkeenak.

Baikor mintzatu da EHUko irakaslea: «Nahiko genuke bankuei etxeak kentzen hastea eta alokairuan ematea, baina ez dut uste gertatuko denik. Baina araudian, behintzat, badago mehatxu berri bat, eta horrek bultza dezake etxe kopuru bat alokairuan jartzera». Uste du legea izan daitekeela tresna bat merkatu librean prezioak merkatzeko.

Bat dator Etxebilako Aintzane Goienetxea ere. «Mehatxu egiteak berak balio du merkatuan eragiteko. Bilduk Donostian eta Pasaian-eta etxe hutsentzako OHZ ondasun higiezinen gaineko zerga igo zuenean jende pila bat etorri zen etxeak alokatzera, zerga bikoitza ez ordaintzeagatik. EAEko legearekin ere atera daitezke berriro etxeak alokairurako».

Europatik oso urruti

Halaber, Madrilen ere badago mugimendua. Batetik, irailaren 18an Espainiako Diputatuen Kongresuak onartu egin zuen PAHren etxebizitza lege proposamena eztabaidatzea, PPren eta Ciudadanosen kontrako botoekin, eta EAJren abstentzioarekin. Proposamenak, besteak beste, hau dio: etxetik ez kaleratzeko bizitzeko beste etxerik ez daukana; udalek aukera izateko alokairuaren prezioa arautzeko; alokairu sozialeko etxebizitza gehiago egiteko; eta behartsuenei argindarraren eta uraren hornidura bermatzeko.

Gai horretan, Pedro Sanchezen gobernuak eta Unidos Podemosek 2019ko aurrekontuetarako adostutako testuan ere badaude alokairuaren garestitzea geldiarazteko neurriak, hala nola etxebizitza politiketarako dirua %38 handitzea, alokairu kontratuak urte gehiagorako izatea, eta udalei eskumena ematea alokairuaren prezioa arautzeko «aldi batez eta modu ezohikoan», prezioak «tenkatuta» dauden eremuetan. Hori guztia gauzatzeko, ordea, Sanchezek babes politikoa lortu beharko du aurrekontuetarako.

INEren datuei erreparatuz, jende gutxi bizi da alokairuan Hego Euskal Herrian, %13,3 besterik ez. EBn, 2016an, etxebizitzen %19,9 ziren merkatu libreko alokairukoak, eta %10,8 babestutako alokairukoak. Oro har, herritarren %51,7 etxe jabeak dira EBn —etxea ordainduta daukate batzuek; hipoteka ordaintzen ari dira beste batzuk—. Europan, Suitza da herrialde bakarra maizterrak jabeak baino gehiago direna: %57,5. EBn, berriz, Alemania da lehena zerrendan: alokairukoak ditu etxebizitzen %48,6.

Sarri esaten da kulturala dela herrialde batean etxebizitzen alokairua edo jabetza nagusitzea. Hego Euskal Herriaren kasuan, politikoa ere badela nabarmendu du Gomezek, Bizkaiko PAHko kideak. Azaldu du gaurko mentalitatearen zimenduak Francoren diktadurapean jarri zituela haren Etxebizitza ministro bilbotarrak, Jose Luis Arresek. Etxe jabe bat gehiago, proletario bat gutxiago izan zen bere etxebizitza politikaren goiburua.