«Urriaren 1ean independenteak izateko aukera galdu genuen»

Clara Ponsatik tarte motz bat egin zuen Kataluniako Gobernuan, bere bizitza urte askotarako baldintzatu bide duena. Hezkuntza sailburua izan zen Puigdemonten gobernuan, egoera larritzen ari zelako dimisioa eman zuen Meritxell Ruiz sailburuaren ordez, eta, Bruselako erbestean hilabete batzuk pasatu eta gero, sailburua izendatu aurreko lanera itzuli zen, erbestean segituta, Eskoziako Saint Andrewseko Unibertsitatera; Ponsatiren hitzetan, «Eskoziako auzian oso unionista den unibertsitatea». 2013an, AEBetako Georgetowngo Unibertsitateko Asturiasko Printzearen katedrako irakasle lanpostutik kendu zuen Espainiako Gobernuak, Kataluniako independentziaren alde egoteagatik. Argi utzi zuen Margallo Kanpo Arazoetako ministroak: «Ni ministro naizen bitartean, kanpoko katedra bat ezin izango da erabili konstituzioaren aurkako prozesu sezesionistak babesteko». Katalunian beste askok bezala, katalanismo kultural eta politikotik jauzi egin zuen denbora gutxian Ponsatik independentziazaletasunera; PSUCi lehendabizi, ICVri gero eta geroago PSCri botoa emandakoa da; sekula ez CiUri edo ERCri. Familiatik datorkio formakuntza politikoa: aita urte askotan PSCkoa izan zen, eta osaba du Ramon Obiols PSCko buruzagi historikoa.

Beti izan zara independentziazalea?

Bai, baina lortzea ezinezkoa zela pentsatzen zutenetakoa nintzen. Nire independentziazaletasuna indioen erreserbako independendentziazaletasuna zen, beti oso gutxi ginen sentsazioarekin. 2005ean 2006an hasia nintzen independentziaren aldeko manifestazioetara joaten.

Puigdemont presidenteak deitu zizun Hezkuntza sailburu izateko?

Ez, bitartekari batek.

Nongo bitartekaria?

Nire ekonomialari jardunagatik ezagutzen ninduen Convergencia inguruko batek deitu zidan.

Baina Hezkuntzarako, ez zure arloko Ogasuna edo Ekonomiarako.

Une hartan, gutxienekoa zen alorra, konpromisoa hartzeko garaia zen. Erreferendumaren Legea sinatuko zuen gobernuan egotea zen garrantzitsuena.

Gobernua indartzera sartu zinen?

Bai, garai ausartak eta, ondorioz, gogorrak zetozen, eta hori zen helburua. Dimisioa eman zuen beste baten lekua hartu nuen.

Azkar erantzun zenuen?

Ez zidaten pentsatzeko denborarik eman. Gauean arestian aipatu dizudan iturginaren deia jaso, eta hurrengo goizean Puigdemontekin egin nuen bilera. Pentsatzeko, kontsultak egiteko aukera eman izan balidate... igual ez nukeen onartuko.

Nola gogoratzen dituzu gobernuan egon zinen hilabete haiek?

Shock bat izan zen, baina shockik handiena izan zen ikustea zein gutxi hitz egiten genuen politikaz gobernu hartan. Beste bulegoetan eztabaidatzen zen, gobernuan ez.

Zure gobernukide batek esan zidan gobernu hartan zeu zinela, denbora dezente aurretik, etor zitekeenari buruz eztabaidatzea proposatzen zuen bakarra.

Oso gutxitan eseri nintzen gobernu batzordeko mahaian, zazpi aldiz edo. Lehen bileretan ez nuen ahoa zabaldu, baina bai: etorriko zitzaiguna aurreikusita, ideia batzuk planteatu nituen.

Eta?

Nire ustekabea izan zen ikustea jokaleku horiek ez zirela bilera horretan planteatzen, eta, itxaropenak eraginda, pentsatzen nuen beste nonbait arituko zirela planteatzen, baina ikusitakoak ikusita ... Ez dakit.

Ekonomialariaren mentalitatetik datorkizu jokaleku desberdinak aurreikustea?

«Estrategiaren teoria» da nire espezialitate profesionala, ekonomiaren alorrean. Harrigarria zen, erakundeen arteko talka zetorrela ikusita, Espainiaren aurka, ez esatea hori argi herritarrei. «Herritarren infantilizazioa» praktikatu zen: ez argi hitz egitea. Sekulako planak igartzen genituen, lege berriak, erreferenduma, independentzia gauzatzea... eta ez genion esaten jendeari horren ondorioa gogorra izango zela.

Nola eraman zenuen hori?

Adibide bat jarriko dizut. Nik kargua hartu nuenean, jendeak zorionak ematen zizkidan; ezin nuen sinetsi... Aurreneko unetik ohartu nintzen non sartu nintzen, eta ondorio larriak izango zituela.

Askotan esan izan da katalanek orokorrean ez zenutela aurreikusi Espainiako estatu egituren erantzun gogorra.

Ez genuelako horretaz hitz egin, ez geniolako jendeari hori esan. Nik argi neukan kartzela edo erbestea etorriko zitzaigula, baina oso-oso berandu arte ez genuen horretaz hitz egin.

Nola gogoratzen duzu larunbat hura, «independentziaren lehen eguna», bezperan aldarrikatu zenuten errepublika.

Nik ostiral hori baino lehenago erabakita neukan eguna iristen zenean alde egingo nuela, hona itzuliko nintzela [Saint Andrews, Eskozia]. Bidean, Parisen lagun baten etxean geldialdi bat egin, eta hona etortzea. Oso garai ezegonkorra zen, egun batzuk lehenago duda zegoen Puigdemontek, Rajoyk behartuta, hauteskundeetara deituko ote zuen. Nik erabakita neukan gertatuko zena atzerritik ikusiko nuela.

Zu hauteskundeetara deitu zale zinen?

Urriaren 1ean ez, baina handik hamar egunera bai.

Zergatik aldaketa erradikal hori?

Urriaren 1eko momentum hura galtzen utzi genuelako. Une hura erabaki sendoak hartzeko egokia izan zen, irmo aurrera egiteko, urriaren 2an eta 3an gertatu zena ikusita. Urriaren 1 ean independenteak izateko aukera galdu genuen, matxinada zibila erakunde publikoen babesarekin, eta hor egiteko prest ez bageunden, hobe genukeen hauteskundeak aurreratzea. Hori egin ez, eta kalteak gutxitzeko lanean hasi ginen.

Kataluniako soziologiak babestuko zuen matxinadaren bide hori?

Ezin jakin, baina nik baietz uste dut. Era bakarra zen Espainia negoziatzera eserarazteko; bestela, ez da sekula eseriko.

Ondorio larriak ekar zitzakeen.

Egia da urriaren 1ean egon ginen baino egoera gogorragoan egon gintezkeela. Baina esaten duzuenean ez gaudela prest urriaren 1ekoa baino bortxakeria gogorragoa pairatzeko, zure salneurria adierazten ari zara. Independentistak gara baina kalterik jaso gabe? Kataluniako independentziazale asko prezio bat ordaintzeko prest daude.

Prezio garestia ezbairik gabe...

Bi irakurketa daude: begira zenbat kolpe jaso ditugun; edo, sekulako kolpe pila jaso arren, begira noraino iritsi garen. Bigarren irakurketa hori ez zen egin. Trantsiziorako legearekin egin zena arinkeria bat izan zen.

Zergatik?

Aldeko botoa eman zutenetatik inork ez zuelako sinesten.

Zergatik bozkatu zenuten?

Itxura egin behar genuelako. Alderdietako buruzagitza politikoek ez zuten urriaren 1eko arrakasta espero. Inork espero ez zuen egoeran geunden; oso konplexua. Baina behin trantsiziorako legea onartuta, bete egin behar genuen; bestela, ez onartu.

Urriaren 1ean gertatutakoaren ondoren, eta ondorioz, Europak era sendoan esku hartuko zuen asmorik ba ote zeneukaten?

Nik beti esan izan dut Europa sartu izan dela zer edo zer galtzeko arriskua ikusi duenean. Noiz deitu zion Merkelek Zapaterori konstituzioa aldarazteko? Espainiako zorrarengatik bere bankuak arriskuan ikusi zituenean.

Etsita geratu zinen ikusi zenuenean Europa ez zela sartzen?

Bai, noski, etsita; baina ez ninduen batere ustekabean harrapatu.

Independentzia aldarrikatu eta handik paragrafo batzuetara eten egin zuen aplikazioa Puigdemontek. Aldez aurretik bazenekiten hori kontseilariok?

Bai, bagenekien.

Eztabaida handia izan zen Kontseilarien Batzordean?

Kontseilarien Batzordeko eztabaidak sekretuak dira.

Denbora asko pasatu da. Etetearen aurkako ahotsik egon zen Batzordean?

Bakarren bat.

Zurea?

Pssssss, bai.

Nola antolatu zenuten ihesaren larunbat hura?

Bezperan, ostiralean, independentzia aldarrikatu eta gero, gobernukideei jakinarazi nien nik ihes egingo nuela. Zer edo zer antolatuz gero abisatzeko, baina ni banindoala. Muga autoan pasatu nuen lagunekin, baina muga bitartean Polizia atzetik eduki genuen, dudarik gabe. Egun horretan, oraindik, ez zegoen gure aurkako erabaki judizialik eta mugimendu askatasuna geneukan.

Eta handik…

Larunbata zen, Frantziako tren geltoki batean utzi ninduten lagunek Pariserako trena hartzeko, eta zain nengoela deitu egin zidaten esanez kontseilariek bilera egingo genuela arratsalde horretan, Ipar Katalunian.

Bilera bakarra izan zen.

Bai, bi zatitan. Larunbat arratsaldean eta igande goizean.

Kontseilari denak zeundeten?

Gobernuko jende garrantzitsua falta zen, Puigdemont, Junqueras... Parlamentuko mahaiko kide batzuk ere bileran zeuden.

Abokatuak ere bai?

Ez, bat ere ez. Inork ez zeukan ezer argi. Nik garbi neukan ez nintzela Bartzelonara itzuliko. Ez zegoen ezer aurreikusita. Inork ez zekien ondokoak zer egingo zuen. Igande arratsaldean Parisera joan nintzen, eta gau hartan esan zidaten Puigdemont Bruselan agertuko zela biharamunean, eta joateko.

Eta Bruselan?

Beste bilera bat egin genuen Bruselan geundenok eta Bartzelonakoek, bideokonferentziaz.

Arrisku kalkulua egin zenuten?

Bakoitzak bere kalkulua egin zuen. Batzuk erbestean geratu ginen; beste batzuk Bartzelonara itzuli ziren. Ni seguru nengoen itzuliz gero, kartzelara joango nintzela.

Orain uste duzu erabaki zuzena hartu zenuela?

Bai, inolako dudarik gabe.

Eta Bruselatik Eskoziara.

Abenduaren 21eko hauteskundeetako zerrendetan sartu ninduten, eta ondoren eserlekuari uko egitea eskatu zidaten Puigdemont presidente izendatu ahal izateko. Nire boto erabilgarria behar zuten, eta une horretan ulertu nuen nire konpromisoa gobernu harekin bukatuta zegoela, eta Eskoziara etorri nintzen, ahal nuen neurrian nire bizitza normalizatzera. Azarotik martxora egon nintzen Bruselan.

Aurreko bizilekura itzuli zinen.

Bai. Kontseilari izatea proposatu zidatenean, unibertsitateko arduradunekin hitz egin nuen, eta esan zidaten eskaintza hartzeko, haientzat ohorea zela irakasle bat Hezkuntza sailburua izatea. Itzuli nahi izan nuenean harremanetan jarri nintzen arduradunekin, eta berriro gustura hartuko nindutela erantzun zidaten.

Babesa sentitu zenuen unibertsitatean?

Bai, hemengo buruak oso harrera ona egin zidan, oso profesionala. Kritikak jasan zituen Erresuma Batuan dauden unibertsitate irakasle espainiarrengandik.

Eta nazioartean?

Nazioarteko akademiko talde zabal batek, ekonomia alorreko jende esanguratsuak osatua, eskutitz bat bidali zion hemengo buruari txalotuz erakutsitako ausardia.

Matxinada eta diru publikoaren erabilera okerra delituak leporatzen dizkizu Espainiako Gorenak.

Kontseilaria izateagatik, matxinada leporatzen didate, eta, Hezkuntza sailburu izanda, erabili ziren eskoletako arduradun nagusia nintzelako, diruaren erabilera okerra. Gorenak dio eskoletan biolentzia handia egon zela, eta ni naizela arduraduna. Nire euroaginduan, ondo irakurrita, ia agertu ere ez da egiten nire izena, egitateen narrazioa ia bera delako denontzat.

Oso kritikoa zara gauzak nola egin ziren?

Ez naiz kritikoa, baina ikusi nuena esaten ari naiz. Politikan oso ohituta gaude ezer esaten ez duen jendea entzuten. Ni ez naiz liderra, baina liderra da gauzak diren bezalakoak azaltzen dituena, atsegina ez izan arren. Jendeak erabakiak hartzeko, diagnostiko xehatua eskaini behar zaio.

Nola ikusten duzu gaur egungo egoera, abertzaleen arteko zatiketa ezkutaezina da.

Zatiketa egiturazko fenomenoa da, leku guztietan gertatzen dena; gidoiaren partea da.

Horrek etsipenera eraman ditzake herritarrak?

Gerta liteke. Ni oso haserre nago egoera horrekin; nazka ematen dit. Hegemoniaren borroka hutsa da.

Estrategia desberdinak daude.

Ez dago batera estrategiarik, eta errenditzea ez da sekula estrategia izan. ERCk ez zuen Puigdemont presidente izendatu nahi izan. Oraingo leloa da ezin dugula jende gehiago eduki kartzelan edo erbestean, baina, nire ustez, okerreko irizpidea da. Arriskurik gabe...

Zein da zure proposamena inork aholkua eskatuz gero?

Segun nork eskatzen didan. Faxismoaren aurkako pultsuari eutsita, elkarrekin jardutea berriro. Bi aukera daude: denbora hartu, lasaitu eta lan egitea %51era iristeko; edo matxinada zibila antolatzea. Baina denbora guk markatu behar dugu; ez diezaiogun hori Espainiari egiten utzi. Errepresioaren aurkako borroka irabazi behar dugu, eta horrela errazago edukiko dugu independentzia.

Nola ikusten duzu Sanchez?

Denbora irabazi nahi du, eta guk ezin diogu eman.

Gaur egun sabaia jo du independentziazaletasunak %47rekin?

Ez dut uste. Demokraziaren esparrura eraman behar dugu eztabaida, % 47 hori baino askoz katalan gehiago daudelako esparru horretan. Abenduaren 21eko hauteskundeetan ez genuen bakoitzak bere aldetik joan behar. Eskubide zibil eta askatasunen aldeko hautagaitza bateratuarekin askoz emaitza hobea lortuko genukeen.

Zergatik ez zen osatu?

ERCk ez zuen nahi izan; bere interesak lehenetsi zituen.

Prozesuaren buruzagien aurkako epaiketak asko baldintzatzen du?

Bai, noski.

Zer aurreikusten duzu?

Sententzia gogorrak egongo dira. Eduki dute nahiko denbora jarrera aldatzeko, eta ez dute egin. Sanchezek ez dauka indarrik judikaturan eragiteko, eskuin muturraren esku dagoelako egitura hori.

Sententzia gogorra bada, aurreikusten duzu matxinada zibilik?

Ez dakit gure herria nola egongo den datorren urteko udan.

Eskozian zaudela baliatuta. Nola ikusten duzu hemengo egoera?

Lehendabizi, oso eskertzen dut eman didaten babes beroagatik. Baina ez daukat oso argi. Brexit-aren zain daude hemen denak.

Ikusten duzu beste erreferendum bat luze gabe?

Ez dut uste, ez behintzat brexit-arena argitu arte. Eta geroago ere, nekez; bigarren porrota betirako izan litekeelako.