kultura
JOSE LUIS REBORDINOS
«Gure zinema bultzatzeko, eztabaidak bulegoetan egin behar dira»
Mikel Lizarralde
Iaz, komedia batek —The Disaster Artist-ek— irabazi zuen sari nagusia. Zer kolore izango du aurten Sail Ofizialak?
Aurten ere badira bi komedia gutxienez. Lehen eguneko filma, El amor menos pensado, komedia erromantiko bat da, eta [Louis] Garrelena ere, L'Homme fidèle, komedia bat da, Truffauten espiritua duena. Gero, genero zinema dezente egongo da, azkenaldian jaialdi guztietan gertatzen ari den bezala. Nik uste dut egile handiak generoak erabiltzen hasi direla publiko zabalago batengana iristeko haien ezaugarriak galdu gabe. Hori nabarmena da. Esaterako, In Fabric beldurrezko film bat da, giallo-ari omen egiten diona; Illang: The Wolf Brigade, Kim Jee-Woonena, akziozko filma da, eta Claire Denisena, adibidez, oso pelikula antikonbentzionala da, arau guztiak hausten dituena, baina zientzia-fikziozkoa. [Rodrigo] Sorogoyenena kutsu politikoko thrillerra da, eta Brillante Mendozarena ere bai. Gauza askoz hitz egiten duten filmak dira, baina genero jantziak dituzte.
Errealitatera eta kezka sozialetara lotutako zinema bat da?
Bi thrillerak oso politikoak dira, eta Denisena ez dago errealitateari lotuta, baina zenbait gai inportantez hitz egiten du. Nik uste dut pelikula guztiek dutela zerbait kontatzeko.
Urrezko Maskorra irabazi duten bi zuzendari daude lehian: Isaki Lacuesta eta Carlos Vermut. Eta baita hainbat zuzendari ezagun ere: Denis bera, Mendoza, Naomi Kawase... Aurten izen ezagunen aldeko apustua egin duzue?
Ez, ez. Aurten ere badira bost zuzendari berri... Urte bakoitza ezberdina izaten da, eta batzuetan ez da lortzen ekartzea nahiko zenukeen film hori. Jakina, niri Denis eta Mendoza asko gustatzen zaizkit, eta beste batzuetan ere saiatu gara haiek ekartzen. Gustatzen zaigu zinemagile ospetsuak eta berriak uztartzea. Baina pentsa, zuzendari ezagunek ere pelikula ezberdinak dakartzate. Aurtengo Sail Ofizialak etorkizunari begiratzen dio; izan ere, zuzendari berriak aurkezteaz gain, ezagunek ere lan berritzaileak dakartzate.
Zaila da programazio indartsu bat osatzea?
Zaila da, jaialdi asko dagoelako. Baina egungo arautegiek beste bide batzuk irekitzen dituzte. Toronton aurkezten diren filmak etor daitezke Donostiara, eta halako aukerak ere baliatu behar ditugu. Dena dela, uste dut oso zinema ona datorrela aurten. Cannes oso ondo joan zen, Venezia ere bai, eta uste dut Donostian ere kalitatezko filmak ikusiko ditugula. Nik esango nuke beste urte batzuetan baino errazagoa egin zaigula egitaraua osatzea. Cannes on bat dagoenean, Venezia on bat dago, eta baita Donostia on bat ere.
Urte batzuetan, Urrezko Maskorra lortu duten filmei kosta egin zaie zinema aretoetarako bidea egitea. Donostian irabazle izatea ez da estreinaldi baterako garantia?
Pelikularen arabera izaten da. Baina egia da, niri izugarri gustatzen zaizkidan bi irabazleri —Sparrows eta I Am Not Madame Bovary— kosta egin zaiela estreinatzea. Baina ez dira pelikula errazak. Jakina, Urrezko Maskorra ez da Urrezko Palma, baina, dena dela, esango nuke laguntzen diola filmari. Esaterako, Sparrows-ek zirkuitu izugarria egin zuen jaialdietan, baina gero aretoetan ez zuen diru askorik bildu. Gurea bezalako sari batek, bere neurrian, laguntzen du. Film txikia bada, munduan aurkeztuko du. Baina onar dezagun... Zenbat jende joaten da film txinatar bat ikustera? Oso gutxi.
Iaz, lehiaz kanpoko emanaldi asko sartu zenituzten Sail Ofizialean. Aurten, gutxiago dira.
Emanaldi bereziak baliatzen ditugu gustatzen zaizkigun filmak erakusteko. Arrazoi batengatik edo besteagatik, nahiago dugu lehian ez sartu, baina Sail Ofizialak ematen duen ikusgarritasuna eman nahi diegu. Aurten, Dantza dago, film zoragarri bat, eta, bestetik, Jose Luis Cuerdarena, Tiempo despues, ez duena ezeren antzik.
Iaz La peste eman zenuten. Aurten, Gigantes. Bi telesail. Horrek testuinguru bati erantzuten dio?
Ikus-entzunezkoen errealitateari erantzuten dio. Zinema egiten duen asko telesailak egiten ari dira. Azken batean, fikzio serializatua da. Enrique Urbizu eta Jorge Doradoren lana zinema da, ataletan banatutako zinema. Baina ikusitakoaren arabera erabakitzen dugu telesail bat sartu ala ez.
Azken urteetako eztabaidagairik handiena da. Netflixek zinema jaialdietan egon behar du?
Gustatzen zaizkigun filmak hartzen ditugu zinemaldirako. Ez da gure arazoa Netflixen pelikula bat zinema aretoetan edo telebistan estreinatuko den... Ezin gara sartu eztabaida horretan. Eta uste dut Cannes-ek ez beste guztiok onartzen ditugula Netflixen filmak. Are gehiago; denborak esango du, baina uste dut Netflixen filmak aretoetatik ere pasatuko direla. Alfonso Cuaronen filma [Roma] aretoetan emango dute. Eta hurrengo urtean, Scorseseren filma iristen denean... Ez da egongo estreinaldirik zinema aretoetan? Nik uste dut baietz. Denok egokitu beharko dugu. Baina jarrera maximalistek kezkatzen naute. Uste dut denon artean egin beharko dugula aurrera. Guk Netflixen beharra izango dugu, eta Netflixek jaialdiak eta zinema aretoak beharko ditu. [Peter] Greenawayk 2001ean esan zuen zinema hilda dagoela. Orain gutxi, berriz, Carlos Reygadasek esan zuen uste duela oraindik ez dela jaio! Ikuspuntuaren arabera izango da hori. Zineman, dena aldatzen ari da, eta ez dakigu bost urte barru non egongo garen.
Dantza aipatu duzu. Zer aurrera dezakezu?
Egin baino lehen ere izugarrizko errespetua nion proiektuari. Telmok [Esnal] aipatzen zidanean, beti esaten nion erotuta zegoela, ez nekielako nola bukatuko zuen eta zer aterabide izan zezakeen. Baina amaitu du, Glocal saria irabazi du, postprodukzio ikusgarria egin du... Eta look ikusgarria du. Nik zati batzuk besterik ezin izan dut ikusi, baina irudipena daukat istorio bat kontatzen duela euskal dantzen bitartez, modu izugarri ederrean. Banatzaileak zoratzen daude filmarekin.
Aurten, Dantza-z aparte, ez dago euskal lanik Sail Ofizialean, baina jaialdian, berriz, inoiz baino presentzia handiagoa izango dute. Zer diozu horri buruz?
Eragile guztien arteko harremanaren ondorioa da. Batzuek esaten digute lehen baino gehiago bultzatzen dugula euskal zinema. Ez dut uste; uste dut euskal zinemak lehen baino gehiago ematen duela. Azkeneko urteetan, eragile guztiak norabide berean ari gara arraunean: ETB, Eusko Jaurlaritza, ekoizleak, Zinemaldia bera... Apustua garbia da, nahiz eta gero barnean balitekeen eztabaidak izatea. Baina apustu hori nabaritzen da. Gure zinema indartsua izatea nahi badugu, eztabaidak bulegoetan egin behar dira, ez prentsaurrekoetan. Hori denok ikasi dugu. Eta gogoratu behar ditugu Kimuak bezalako proiektuak martxan jarri zituztenak, Amaia Rodriguez, kasurako. Apustua egin zuen, eta garai hartan jende askok erokeriatzat jotzen zuen. Baina emaitzak ikusten ari gara orain: Esnal, Kobeaga, Altuna... Asko handik datoz.
Eta etorkizuneko zinemagileak nondik aterako dira?
Tabakaleran hazi bat ereiten ari gara. Badakit askotan Tabakalera kritikatzen dugula, eta ziur gauza asko dituela hobetzeko. Baina hor jende asko ari da elkartzen, jende gaztea, ikus-entzunezkoak lantzen ari dena... Gainera, emakume asko dago ikus-entzunezkoen alorrean lanean. Ni nahiko baikor nago. Aurten, Sail Ofizialean Dantza daukagu; Zuzendari Berrietan, Oreina; Perlak eta Zabaltegi-Tabakaleran ere badira euskal ekoizpenak, eta Zinemiran hamabi lan daude. Hor badira nabarmentzeko lanak; amaierakoa Black is Beltza da, Fermin Muguruzarena, zerikusirik ez duena hemen egin den animazioarekin, eta Josu Martinezena ere harribitxi bat iruditzen zait. Esan nahi dut gu saiatzen garela urratsak egiten. Garai batean, euskal zinemak egun bat zuen; egun, zinemaldi osoan daude filmak, eta, lehen aldiz, Zinemiraren inaugurazioa eta amaiera Kursaaleko kubo txikian izango dira.
Badago aukerarik ekoizpen horiek kanpoan zabaltzeko?
Bai, bai, gero eta interes handiagoa pizten dute. Banatzaile inportanteak ari dira gure zinemarekin lanean, eta hori nabaritu egiten da. Faktore askok bat egin behar dute, baina uste dut euskal zinemaren inguruan gauden guztiok norabide berean egiten dugula bultza. Herrialde txikia gara, eta ezin gara erotu, baina uste dut urteroko uzta polit bat sor dezakegula. Jakina, gure ardura ere bada zinema hori bultzatzea, baina kontuan izan behar dugu atzean zinema behar dugula.
Harrigarria egiten da Koldo Almandozen Oreina zuzendari berrien atalean ikustea.
Bai bai, zahar gazte bat da! [barrez]. Koldok labur asko egin ditu, eta ez zuen film luzerik egin nahi. Nik askotan hitz egin dut harekin gai horretaz. Sipo Phantasma egin zuen, film esperimental bat, eta hau da bere bigarren film luzea. Arautegiaren arabera, sar zitekeen sail horretan. Sail Ofizialean sartzeko aukera ere izan zuen, eta hitz egin genuen, baina nahiko urte indartsua da aurtengoa, eta, Telmorena emanaldi berezi batean ikusi genuen bezala, Koldorena zuzendari berrietan sartzea erabaki genuen. Izan zitekeen Sail Ofizialekoa ere, lehian egoteko maila duelako, baina, batzuetan, pelikula bakoitzari bere lekua bilatu behar zaio, eta, agian film arriskatua delako, babestuago doa zuzendari berrien atalean. Eta pentsa, gero igual jendeak esango du: «Sail Ofizialean egon behar zuen!». Eta ni poztuko naiz, hori ere ona delako filmarentzat. Baina filmak ez dira berdin ikusten sail batean eta bestean.
Iaz hasitako formulari eutsi eta izaera ezberdineko hiru Donostia sari emango dituzue aurten.
Guk erakutsi nahi dugu Donostia Sariak ez duela zertan gauza itxia izan, eta ez duela beti glamourra saritu behar. Aktoreei eman izan zaie, baina uste dugu irekita utzi behar dugula zuzendariei edo zinemako beste alor batzuetan aritzen direnei emateko aukera. Aurten, Kore-edari emango diogu; izan ere, asko gustatzen zaigun zuzendari bat izateaz aparte, gurekin beti oso harreman estua izan du. Judi Dench historiako aktorerik onenetako bat iruditzen zait, zinemaren historiara pasatuko dena. Eta Danny deVito, izar bat izateaz gainera, zuzendari eta ekoizle inportantea da.
Atzera begirakoa Muriel Boxi eskainiko diozue. Prestigioko zuzendaria izan arren, ez da oso ezaguna ere.
Hain zuzen ere, horregatik. Begira, #metoo mugimenduak alderdi onak eta txarrak izango ditu, baina balio izan du denok emakumeen presentzian jar dezagun fokua. Gure kasuan, lantaldea 34 lagunek osatzen dugu, eta horietatik 28 dira emakumeak. Zuzendaritza batzordean, zazpitik lau dira emakumeak. Beraz, emakumeen ikuspegia oso presente dago. Baina urteren batean filmen hautaketa egin eta ohartu garenean 16-17 zuzendaritik bakarra dela emakumea... Hori ez da normala. Saiatzen gara onena ekartzen, generoari begiratu gabe, baina hori ez da normala. Aurten, hemezortzi zuzendaritik bost dira emakumeak, eta oraindik gutxi dira. Ez gara kuoten aldekoak. Ez zait gustatzen aitakeria hori, gustatu ez zaizun film bat ekartzera bultzatzen zaituena emakume batek zuzendu duelako. Lan egin behar dugu zinemaldietan emakumeen eta gizonezkoen filmak egon daitezen, eta aztertu egin behar dugu zer gertatzen den. Horrekin batera, saiatu behar dugu emakume zinemagileen lanak ezagutarazten. Orain dela bi urte, Dorothy Arznerren atzera begirakoa eskaini genuen, eta aurten, Muriel Boxena. Baina biak interesgarriak iruditzen zaizkigulako. Ez du zentzurik interesik ez duen emakumezko zinemagile baten atzera begirakoa eskaintzeak.
Zer nabarmenduko zenuke Boxen zinemaz?
Lehenik eta behin, gizarte oso kontserbadore batean lan egin arren —40ko eta 50eko hamarkadako Erresuma Batuan— oso diskurtso ezberdina zuela, emakumezko diskurtso bat. Bere kezkak zituen, eta uste dut oso interesgarria dela.
Zazpi urte daramatzazu zuzendari. Asko aldatu da zinemaldia denbora horretan?
Asko hazi da, izugarri. Industriari lotutako ekintzak asko hazi dira. Bikoiztu egin da alor horretako akreditatuen kopurua, 800etik 1.600era. Zuzendari berriekin eta ikasleekin lotutako ekintzak indartu egin dira, eta urte osoko jaialdia gara gero eta gehiago. Zinema eskola sortzen lagundu dugu... Asko hazi da, garaietara egokitzeko, baina baita bizirik irauteko ere. Egokitu egin behar duzu, bestela desagertu egiten baitzara. Eta gurearen gisako jaialdi batek, filmez gain, behar du negozioak egingo dituen jendea, zinema zabalduko duena batetik bestera. Eta jaialdiaren egitura ere pixka bat hazi da; 28 langile finko ginen lehen, eta 34 gara orain. Tabakalerak ere eragina izan du gure lanean; zinema eskolaren sorrerak ere lana ematen digu... Asko aldatu da dena. Lehen, 9-10 eguneko jaialdian, pelikulak jartzen genituen, izarrak etortzen ziren, eta gero joan... Hori dena aldatu da. Nik esango nuke jendeak ikusten duena iceberg bat dela, baina horren azpian ezkutatzen denak bermatzen duela filmak ematea eta izarrak ekartzea. Horrek egiten du zinemaldia indartsu.
Eta zertan aldatu beharko luke?
Hazi egin beharko genuke hizkuntza gutxituen alorrean. Hor asko dugu egiteko; Islandiarekin, Poloniarekin, Irlandarekin... Gehienek ez dute arazorik ekoizteko; arazoa merkatuari lotutakoa da. Eta nahiko genuke talentu berrien aldeko apustua egin. Horregatik dago hainbeste zuzendari berri; horregatik eskola, horregatik ikasle topaketak...
Zenbateko aurrekontua daukazue?
8,3 milioi euroren inguruan gabiltza. Ni zuzendari hasi nintzenetik, 1,5 milioi euroko igoera izan dugu. Lanpostuen balorazio bat ere egin berri dugu, eta soldatak egokitzen ari gara. Ni sartu nintzenean, arazo bat zegoen: instituzioen laguntzak mantendu egiten ziren, eta bizitza maila, igo. Orain, berriz, ekarpen hori ere KPIren arabera igotzen da.
Zenbat haz daiteke jaialdia?
Ez gehiegi. Orain dela urte batzuk esan nuen 9,5 milioirekin lan egin nahiko nukeela, eroso aritu ahal izateko, baina ez 15 milioirekin! Ez genuke jakingo zer egin... Baina ez naiz kexatzen. Instituzioek, dagoena dagoela ere, beti babestu gaituzte.
