Baloi baten bueltan elkartu dira Nekane Balluerka eta Miren Dobaran. Futbola aspaldi utzi zuten biek, baina trebetasuna eta grina nabaritu zaie baloia oinetan hartu dutenean. Hala egin zuten topo lehen aldiz, nerabezaroan, baloiari ostikoka: elkarren aurka jokatu zuten, Balluerka Añorgan ari zela, eta Dobaran Bizkerren. Orain, ordea, beste zeregin batzuetan ari direla elkartu dira berriz: erakunde banatan, goi kargudun. 2017ko urtarriletik, Balluerka EHU Euskal Herriko Unibertsitateko errektorea da, eta Dobaran, Eusko Jaurlaritzako Hizkuntza Politikarako sailburuordea.

Elkarren aurka jokatu zenuten futbolean. Nola gogoratzen duzue kirol garai hura?

NEKANE BALLUERKA: Nik urte batzuk egin nituen Lizeo Alkartasunan, eta, gero, urtebete Añorgan. Gipuzkoako selekzioan ere aritu nintzen, baina utzi egin nuen; Espainiako probintzia arteko txapelketako finalera iritsi zen, baina ez nintzen joan, selektibitatea nuelako. Kuadrillakoek eta aitak esan zidaten joateko, baina argi nuen ikasketak lehena zirela.

MIREN DOBARAN: Ni Ander Deuna ikastolako taldean ibili nintzen lehenik, areto futbolean; gero, Bizkerren. Gure uharte partikularra izan zen: Uribe Kostako talde batean batu ginen eskola askotako emakume batzuk, futbola maite genuenak, jokatu nahi genuenak. Guretzat ez zen izan bakarrik futbola: kuadrilla egin genuen, antzeko gustuak genituelako, gauzak aldatu nahi genituelako, ezezko asko jasotakoak ginelako. Beraz, aurkikuntza bat izan zen futbola: gauza asko egin nahi genituen emakumeak elkartu ginen.

N. B.: Egun baino askoz gutxiago ginen, eta zenbait eremutan ez zen ondo ikusten neskak futbolean aritzea. Marimutil etiketa nik behintzat baneukan.

M. D.: Guztiek geneukan.

Zer irakatsi dizue kirolak?

M.D.: Ni gerora konturatu naiz zein garrantzitsua izan den taldeko kirol batean aritzea. Futbolean erdilaria nintzen, antolatzailea, eta erdilari batek kudeatu behar ditu bataren eta bestearen egoak, hutsegiteak... Gerora, ardura batean eta bestean giza baliabideak kudeatzen ibili naizenean, ohartu naiz lasai egoten nintzela egoera zailetan. Aurreko entrenamendu hark balio izan zidan. Curriculumetan ere, horretan fijatu izan naiz beti, irakasleak-eta kontratatzean; taldeko kiroletan ibilitakoek badauzkate gaitasun batzuk: eskuzabalak dira, taldeak kudeatzen dakite... Irizpide horrek ez dit inoiz huts egin.

N.B.: Niri ere taldearen kontzientzia eman zidan futbolak. Eta gero kenpoak eman dit diziplina izugarria. Arte martzial bat da, baina filosofia bat du atzean: errespetua lantzen da, agresibitatea erabili ordez bestearen indarra baliatzea, haren mugimenduak aztertzea... Gakoak eman dizkit enpatizatzeko eta frustrazioari aurre egiteko.

Erakundeak, gizonen neurrira

Orain berriro zaudete oso espazio maskulino batean: erakunde publiko banatako goi karguetan. Gizonen neurrira eginda dago esparru politikoa oraindik?

M.D.: Bai. Asko aldatzen ari da, baina oraindik gehiago aldatu behar da: dena dago gizonen ikuspuntutik antolatuta. Gure taldean emakume asko gaude, eta gauzak aldatzen ari gara; esaterako, ordutegiak, denbora beste modu batean aprobetxatzeko. Bazkaldu ere azkarrago egiten dugu; zeren, lehen, zenbat ordu bazkaltzeko? XIX. mendeko ikuspuntua da: pentsatzen zuten zenbat eta ordu gehiago eman lanean orduan eta eraginkorragoak zirela. Ez dut uste hala denik. Egungo baliabide teknologikoekin, gauzak beste modu batera egin daitezke, beti fisikoki presente egon gabe, eta orduak eta orduak sartu gabe; jendea hobeto sentitzen da, eta gauzak berdin ateratzen dira aurrera. Guretzat oso garrantzitsua da denboraren kudeaketa: lanaz gain, bizitza pertsonala ere oso inportantea da. Nik hasieratik argi utzi nien taldekoei jende orekatua nahi nuela, lana familia bizitzarekin uztartuko zuena. Hori zaindu egin behar da; bestela, jendea hiru urteren buruan erretzen da, eta halako ardura lanetan jarraituko duten pertsonak behar ditugu guk. Halako aldaketak oso garrantzitsuak dira, bihar eta etzi andreentzat erakargarria izan dadin halako ardura bat hartzea.

N.B.: Gurean, goi mailako postuei dagokienez, unibertsitatea oraindik oso-oso maskulinoa da; kudeaketan ez ezik, baita ikertzaile nagusien arloan ere. Eta horrek ez du hainbesteko zerikusirik erakundeak jartzen dituen ordutegiekin, baizik eta, adibidez, ikerketak eskatzen duen dedikazioarekin: ikertzaile nagusi izateko, argitaratzeko, dena hain erritmo azkarrean mugitzen denean, ia dena eman behar diozu lanari, batez ere 28-29-30 urte dituzunean, heldutasun intelektual bat duzulako, orduan produzitzen duzulako onena, aukera duzulako urrats bat egiteko nazioartera... Askotan bat egiten du seme-alabak dituzun garaiarekin; hori bateratzea oso zaila da.

Nola aldatu zaizue bizimodua karguan zaudetenetik?

M.D.: Ni Lauro ikastolako zuzendari nintzen. Nire bizimodua zen 08:30ean sartzea, 21 autobusi itxarotea, eta ia 400 ume ikasgeletara bideratzea. Euskara eskolak ere ematen nituen; niretzat, euskara irakasle izatea da lanik onena, emaitzak berehala ikusten dituzulako: urtero 125 ume berri hartzen dituzu, asko erdaldunak, eta irakatsi behar diezu euskara eta euskaraz. Hura beste kontu bat zen: asteburuak libre, etxe ondoan... Baina oso pozik etorri nintzen administraziora, eta uste dut ari garela beste lan egiteko modu batzuk ezartzen, elkarlanean, euskalgintzarekin batera, euskararen beste lurraldeekin... Aukera paregabea da.

N.B.: Ni aurreko bi errektoreen taldeetan egonda nengoen, baina gauza bat da irakasle ikertzaile izatetik errektoreorde izateko jauzia ematea, eta beste bat, errektoreordetik errektorera. Gogorrena esposizio publikoa egin zait. Dena den, oso erronka polita da: Euskal Herriko Unibertsitatea, publikoa, denona, talde batekin kudeatzea. Ni oso eskertuta nago: naizena naiz EHU existitzen delako; beraz, inplikazio handia sentitzen dut. Beti egin izan dut nire unibertsitatearen alde egiteko eskatu didatena. Hau ere erantzukizunez hartu dut epe baterako, eta ilusioz, baina gogorra ere egiten ari zait. Frustrazio puntu batekin nabil: planteatzen dituzun helburuen portzentaje bat bakarrik bete dezakezu, zeren ez zaude zu bakarrik. Abiadura jakin batean joan nahi duzu, baina ezin duzu: pareta bat agertzen zaizu, eta gero beste pareta bat. Kanpo eta barne eragile askok eragiten dute kudeaketan.

Esker txarrekoa al da erakundeetako lana?

M.D.: Oso. Inork ez du horrelako kontu batean sartu nahi. Ni euskararen munduan sartu nintzen dena zegoelako egiteko, eta badakit biziberritze prozesua nolakoa izan den, euskara batuak zein garrantzi duen... Baina ez dut ikusten egungo gazteek garrantzia ematen diotenik: D eredura joan dira era natural batean, ez dute euskara arriskuan ikusten, eta ez dakite euskalgintzak eta erakundeek zein lan egin behar izan duten euskarari bere lekua emateko. Nola izango da hau erakargarria haientzat? Hona sartzean badakizu inork ez dizula eskerrik emango, eta jendea pozik izatea ezinezkoa dela. Gauza bat lortu, eta badakizu karameluak bi minutu iraungo duela. Ez dago atsedenik.

N.B.: Hori da... Uste dut jende guztiak egin beharko lukeela bere bizitzako momenturen batean kudeaketa lana, ikusteko zer den hau, norbere burbuilatik ateratzeko. Horrek, gainera, beste gaitasun batzuk ematen dizkizu: bizitzarako, jendearekin erlazionatzeko. Alde horretatik, oso aberasgarria da; nik asko ikasi dut kudeaketan, eta iruditzen zait orain askoz toleranteagoa naizela. Baina, beste alde batetik, kudeaketa oso txarra da ibilbide akademikorako, ez baita baloratzen. Ikuspegi horretatik, oso zaila da jendeak konpromisoa hartzea. Eta Mirenek esan duena: oso esker txarrekoa da hau.

Kargua eta bizitza, bateragarri?

Agendak bileraz eta ekitaldiz beteak dauzkazue. Goi kargu bat zer neurritan da iraunkorra? Bateragarria al da bizitzarekin?

M.D.: Nire bizitzako momentu honetan, bai, bada. Kargu batek hori dakar. Asteburuetan, adibidez, orain gutxi amaitu ditugu eskola publikoaren eta ikastolen festa guztiak, eta guk horietara joan behar dugu. Baina oso motibatuta gaude, sinesten dugulako egiten ari garena oso garrantzitsua dela gizartearentzat. Hizkuntza gutxitu batean oinarritutako hezkuntza sistema eleaniztuna dugu. Uste dut ez garela guztiz kontziente egin dugunaz: gure antzeko esperientziarik ez dago munduan. Eredugarri gara. Horregatik naiz kapaza igande goiz batean altxatzeko eta Herri Urratsera joateko: hizkuntza gutxitu batekin egiten ari garena harro egotekoa delako.

N.B.: Ematen du profil jakin bat dagoela hor: maite dugu herri hau, eta herri honentzat positiboa izan daitekeen oro; eta EHU bada eragile bat. Nik alboan daukat bultzatzen nauen jendea, oso konprometitua; hori motibazio izugarria da. Baina hori esanda, iraunkorra al da? Ez dakit. Definitu beharko genuke iraunkorra zer den. Ni honek harrapatu nau une egoki batean: nire alabak gaztetxoak dira jada, 19 eta 17 urte dituzte; beraz, nik denbora asko eskain diezaioket kargu honi. Baina ume txikiekin errektore izatea zaila izango litzateke. Lau urtez familiatik desagertuta edo erdi-desagertuta egotea ez litzateke erraza izango. Zeren niri honek egun osoa jaten dit; nire agenda ere ezin dut kontrolatu.

Goi karguetan dauden emakumeei beti galdetzen zaie nola kontziliatzen duten, eta gizonei, ez. Galdetu beharko nizueke?

N.B.: Zergatik ez? Horrelako kargu batean egoteko, laguntza behar da: bikotekidearen inplikazioa, familia sarea... eta eredu horiek ere ikusarazi behar dira. Nik erraza izan dut: bikotekideak beti animatu nau. Katedradun izateko Estatu Batuetara joan behar nuela? Bada, joatera animatu ninduen. Txikiak hiru urte zituen: Skype bidez hitz egiten genuen, eta umea ez zen gai, negar besterik ezin zuen egin. Gogorra izan zen. Orduan bikotekidea arduratu zen, baina gero niri ere tokatu zait hari laguntzea. Tandem bat izan behar du.

M.D.: Nik ere zorte hori izan dut: sare bat izan dut aurrera egiteko, eta bikotekidea ere, beti alde; ekipo baten moduan ibili gara, amamaren laguntzaz. Eta, alkatetzan egon nintzenean, eskerrak laguntza hori izan nuela, zeren hura zoratzekoa zen: 24 orduko lana. 6.000 biztanleko herri batean liberatu bakarra alkatea da, eta, kalean zoazenean, mundu guztiak ezagutzen zaitu... Oso lan polita izan zen, baina orduan ere oso inportantea izan zen babesa, umea oso txikia baitzen: alkate nintzela jaio zen. Bulegoan bizi zen; bularra ere han ematen nion! Denon artean hezi genuen.

N.B.: Eta oso ondo atera dira, e? Gainera, esango nuke gure alabak harro daudela egiten dugunaz.

M.D.: Bai, uste dut haientzat eredu bat eraikitzen ari garela, kontziente direla bagabiltzala gizarte honentzako zerbait positiboa egiten; hortik haiek ere zer edo zer ikasiko dute. Niretzat oso garrantzitsua da hori transmititzea. Gure belaunaldian, gauzak egin egin behar ziren: esaten ziguten «sartu zinegotzi», eta zinegotzi sartzen ginen. Orain, aldiz, gero eta indibidualistago ikusten dut gizartea: nork bereari begiratzen dio. Eta pena ematen dit: herri txiki bat gara, eta herri honek hezkuntza sendoa behar du, eta jende inplikatua. Bakoitzak bere bizimoduari bakarrik begiratzen badio, oso zail izango dugu herri moduan.

Nekane, lehen emakume errektore hautatua zara. Pisutsua da?

N.B.: Niri oso pozgarria iruditzen zait. Babes handiarekin irabazi genuen, gainera, eta taldearen erdia emakumeek osatuta. Izan ere, batzuetan sabaia ez da kristalezkoa, baizik eta altzairuzkoa.

Altzairuzko sabai hori euskalgintzan ere nabaritzen da, ezta, Miren?

M.D.: Bai; gizartean txertatuta dagoen neurrian, hala da. Gobernura bueltatu eta harremanetan berriz hasi nintzenean, arduratu egin nintzen, zeren euskara elkarte guztietan emakume pila bat daude lanean, baina buruak gizonezkoak dira. Hausnarketa hori egin behar da. Eta gai bat ikertu nahi nuke: zaintza eta hizkuntza lotuta, emakumeok ez ote dugun gure gain hartu euskara salbatzeko ardura. Etxetik ere modu diferentean hezten gaituzte, zaintzeari begira: «Egin euskaraz: altxor bat da...». Neskak esanekoagoak gara: esaten digute euskaraz egiteko, eta guk egin, zintzo. Eta hori espero dute.

Zer aldatu du errektore emakume bat izateak, Nekane?

N.B.: Nik nire estilo propioa daukat, baina ez dakit emakumea izateagatik den; agian psikologoa izateak ere laguntzen dit. Uste dut jendearekin enpatizatzeko gaitasuna dudala; saiatzen naiz entzuten, argudiatzen... Ez dut esango gizon batek ezin duenik hori egin, baina uste dut emakumeek negoziatzeko behar handiagoa izan dugula beti, eta trebetasun bat garatu dugula. Oztopo gehiago gainditu behar izaten ditugu.

M.D.: Bat nator: enpatizatzeko beste gaitasun bat dugu, elkarri entzuteko, erabakiak taldean hartzeko eta kontrastatzeko, eta guretik eraikitzeko, ez hainbeste norbere buruan pentsatuz. Horretan entrenatuta gatoz, antza.

N.B.: Lidergoa ere bestelakoa da. Ez dut esan nahi gizon guztiek lidergo autoritarioa dutenik, baina guk badugu lidergo partekatu bat, eta errespetua beste modu batera irabazten dugu. Ni saiatzen naiz taldean oreka mantentzen, bakoitzaren onena ateratzen; horretarako, oso garrantzitsua da errespetua, gauzak modu egokian esatea, eta besteek esaten dutena inportantetzat hartzea. Uste dut emakumeak horretaz kontzienteago garela. Hor asko lagundu dit irakaskuntzak: ikasleekin beren lanei buruz hitz egitean, esan ordez «proiektu honek oso gutxi balio du», esatea «begira, hemen hau egiten baduzu, honen balioa hirukoiztuko da».

M.D.: Bai, zeren ikasleak motibatu behar ditugu: autoestimua eta segurtasuna eman behar diegu.

Era berean, askoz errazagoa da emakume baten hitza auzitan jartzea. Gertatu izan zaizue?

M.D: Halakoetan, asko laguntzen du karguak: sailburuordeak esatea zerbait. Horregatik da garrantzitsua emakumeek ardurak hartzea. Nik udalean igarri nuen aldea: ez zen gauza bera zinegotzi moduan hitz egitea edo alkate moduan. Beste era batera ikusten zaituzte karguarekin zatozenean.

Eta hedabideetan?

M.D.: Nik izan dut esperientzia txarrik: hedabide batek komentario desegoki bat egin zuen nitaz, eta uste dut eragina izan zuela ni emakumea izateak. Baina buelta eman behar zaio; gu ohituta gaude.

N.B.: Ni ondo tratatua sentitu naiz. Lerroburu batzuk ez zaizkit gustatu, baina logikoa da.

Aldiz, karguaren okerrena esposizio publikoa dela esan duzu, Nekane.

N.B.: Bai. Nik sentitzen dut galdu egin dudala hanka sartzeko aukera, eta hori oso gogorra da: ezin dut ezer esan bide zuzenetik pixka bat aterako dena. Batzuetan, zenbait gauza esango nituzke, baina ezin dut, badakidalako hedabideetako titulu izango dela, edo gaizki interpretatuko dela, edo kalte egingo diola EHUri. Asko neurtu behar ditut hitzak, eta ez nago ohituta; beraz, oso zaila egiten zait. Erakunde plural bat ordezkatzen dut, eta sentsibilitate guztiak daude nire etxean; beraz, adierazpenak eremu akademikora mugatu behar ditut, nahiz eta nire ideologia oso argi dudan.

M.D.: Nik ere kontu handia izan behar dut: alderdi bat atzean izan arren, gure gobernuak gizarte osoari eman behar dio zerbitzua. Eta neurtzen ibili behar horrek asko nekatzen du burua.

Feminismoa

Honezkero esan dezakegu feministak zaretela, ezta?

N.B.: Bai, oso!

M.D.: Bai. Ez dago beste biderik, gizartea nola dagoen ikusita. Ez da normala XXI. mendean Santurtziko jaietan emakumeei etxera laguntzeko zerbitzu bat izatea. Normaltzat hartzen dugu: «Jar dezatela herri guztietan!». Baina hori normala al da? Egia da bide bat egin dugula eta gauza asko lortu ditugula, baina oraindik dena daukagu irabazteko. Lehenik, indarkeria matxista amaitu behar dugu; lan egin behar dugu denok: eskolan, familian... Eta enpresetan ere pausoren bat eman beharko dute, zeren begira zer alde dagoen soldatetan, edo zenbat lanetan kuotekin bakarrik lortu duten andreak goi karguetara heltzea...

N.B.: Feminismoa beharrezkoa da abiapuntua oso desberdina delako gizonentzat eta emakumeentzat. Gainera, nire ustez, are erradikalagoak izan behar genuke, zeren erritmoa oso-oso mantsoa da. Martxoaren 8an ikusi genuen gazteak indarrez datozela, baina ez dakit hori orokorra den: nerabeen arteko harremanak ikusita, zalantza dut gaurko neskek zenbateraino barneratuta daukaten feminismoa eta zenbateraino eramaten duten ekintzetara.

EAJn badaude feministak?

M.D.: Bueno, mesedez... Pila bat! Gu mugimendu plurala gara, eta alderdian ere badaude feminista asko, gero eta gehiago. Eta, gainera, kargu inportanteetan.

EAJren Jaurlaritzari kritika asko egin dizkio mugimendu feministak, politika neoliberalak egiteagatik. Baduzu kontraesanik horrekin?

M.D.: Bat ere ez. Emakunde oso ondo ari da, mugimendu feministekin elkarlanean. Uste dut oso ariketa inportantea egin dela, ez bakarrik Emakundek lantzeko berdintasuna, baizik eta sailez sail genero ikuspuntua txertatzeko gure politiketan. Jendeak ez daki kargudun pila batek hartu dugula formakuntza, aztertzeko gure politikek zelan eragiten dieten emakumeei. Hori oso aurrerakoia da, eta gobernu honek egin du. Zehar lerro hori ondo garatzen badugu, epe ertainean politika guztiak egongo dira eraikita genero ikuspuntua kontuan hartuta.

Eta noizko emakumezko lehendakarigai bat?

M.D.: Etorriko da, dudarik gabe. Baina oraindik urte batzuk pasatuko ditugu gure lehendakariarekin; segi dezala, oso ondo ari baita.

Nekane, unibertsitateari ere askok kritikatzen diote merkatuari eta produkzioari begirako norabide bat hartzen ari dela.

N.B.: Unibertsitateak ezin dio globalizazioari bizkarra eman: nazioartean lehiatzeko, adibidez, artikuluak ingelesez argitaratu behar dira, eta rankingetan egon behar da. Azken batean, denak goaz markatzen diguten bidetik: ez bazara lehiakorra, ez duzu baliabiderik lortuko. Joera hori aldatzea oso zaila da, eta ez da txarra berez. Nire kezka da norabide hori bakarrik hartzea: orduan ez goaz ondo. Oreka mantendu behar dugu. Adibidez, ikerketa talde batek hezkuntza curriculumari ekarpen handi bat egiten badio, ez da kontuan hartzen, zaila delako eragina duen aldizkari batean argitaratzea. Beraz, pizgarriak behar ditugu, halako transferentzia bat egiten duten taldeek ere izan dezaten ordaina. Desoreka hori handitzen bada, gure lurraldearekiko lotura ere gal dezakegu.

Eta horrelako agertoki bat kudea daiteke feminismotik?

N.B.: Nik uste dut baietz, baina unibertsitate bat ezin duzu munduko joeretatik bakartu. Kolektibo feminista asko daude gurean, eta ikuspegi feministak aukera ematen digu haien proposamenak entzuteko. Adibidez, formularioetan ireki dugun ez-binario kasillarekin aitzindariak izan gara. Eta indarkeria matxistaren aurkako protokoloa ere berritu dugu. Hori seinale bat da.

Demagun sexu eraso batengatik salaketa jartzen dutela gizonezko katedradun baten aurka; bere ikerketen bidez unibertsitatera diru asko ekartzen duen baten kontra.

N.B.: Guk daukagun baliabidea da espediente informatibo bat irekitzea: ikusiko bagenu katedradun horrek izan ditzakeela irregulartasun batzuk, fiskaltzara eraman beharko genuke. Gu ez gara epaileak. Baina nik ez nuke zalantzarik izango epaile batengana eramateko, nahiz eta gure katedradunik onena izan.

Martxoaren 8an greba egin al zenuten?

N.B.: Nik bai, lanuztea egin nuen ordu batzuetan; gainera, artikulu batean jakinarazi nuen. Arriaga plazara joan nintzen, eta han egon nintzen, eserialdian, beste bi errektoreorderekin!

M.D.: Gasteiz ere gainezka egon zen. Gu lanera joan ginen, eta lanuztearen orduan emakume guztiak joan ginen plazara. Eta sorpresa handia hartu genuen; ez genuen espero hainbeste jende egongo zenik. Oso pozgarria izan zen: nik negarrez ikusi nuen jendea.

Jaurlaritzak eta EAJk ez zuten grebarekin bat egin. Kontraesanik izan al zenuten barruan?

M.D.: Kargudun emakume guztiek hitz egin genuen, eta erabaki genuen erantzukizun publikoa genuela: lan egin genuen, 12:00etan denak batera joan ginen plazara lanuztea egitera, eta gero lanera itzuli ginen. Gure erabakia izan zen. Ikastolan egon izan banintz, greba egingo nukeen. Baina erakundeetan gizarteari begira gaude, eta gizartean ere emakumeak lanera itzultzekoak baziren, ni kargudun publiko moduan ezin nintzen gero poteatzen ibili; niretzat oso deserosoa litzateke.

N.B.: Guk ere izan genituen eztabaidak taldean. Nik erabaki nuen lanuztea egitea. Une historikoa iruditu zitzaidan, agian ni erreferentea izan nintekeela, eta, beraz, nire iritzia argi agertu behar nuela.