gizartea
OSKAR HERICS
«Berriz adostu behar da lehentasunezko AHT lineak zein diren»
Iñaki Petxarroman
Europako AHT sarea «garestia, mantsoa eta ez-eraginkorra» dela ondorioztatu duzue. Batzuek pentsatuko zuten ondorio zorrotzegia dela.
AHTa benetan garestia da. Txostenak, gainera, agerian uzten du sarea mosaiko ez-eraginkor bat dela, ez duena koordinazio egokirik estatuen mugetan. Askotan, trenak diseinatzean pentsatu baino abiadura apalagoan ibiltzen dira, eta, zenbaitetan, bideragarritzat jotzen den erabiltzaile kopurutik behera. Jakina, horrek arriskua dakar gastu ez-eraginkorra izateko. Kontua ezin da orokortu, baina aintzat hartzeko modukoa da, sarean dauden kilometroen erdia aztertu baitituzte.
Izango dira eredu baikorrak ere. Zeintzuk?
Bai, tren lasterrak gizartearentzat onuragarritzat jo daitezke hainbat arrazoirengatik: segurtasuna, ingurumenaren babesa eta arrazoi sozioekonomikoak. Azpimarratuko nuke Alemaniak eta Italiak erabili duten eredua; izan ere, linea berri bat egin aurretik, neurtu dute zenbat balio zuen lehendik zegoen plataforma zaharberritzeak, eta, hala, milaka milioi euro aurreztu dizkiete herritarrei. Adibidez, Italian, Venezia-Trieste proiektua berraztertu, eta ondorioztatu zuten linea hori beste era batera eginda 5.700 milioi aurreztuko zirela, nahiz eta bidaia hamar minutu luzeagoa izan.
Zergatik ez dira aintzat hartzen eginak dauden lineak, berriak hasi aurretik?
Horretan, salbuetsi egin beharko lirateke Italia eta Alemania. Horrek agerian uzten du, berriro ere, kalitate eskasekoak direla epe luzeko erabaki estrategikoak hartzerakoan benetako beharrak neurtzeko egiten diren ebaluazioak. AHT lineak dagokien abiaduraren %45ean ari badira, horrek esan nahi du bidaia horiek denbora berean egin ahal izango zirela zaharberritutako lineak erabiliz, eta, gainera, askoz ere diru gutxiagorekin.
Kostu-onurari buruzko azterketak ere kritikatu dituzue txostenean. Zergatik?
Gobernu gehienek egiten dituzte azterketak, baina ez dira erabiltzen erabakiak hartzeko. Askotan, proiektuak egiteko erabakiak irizpide politikoetan oinarritzen dira, eta aipatutako azterketek balio izaten dute aldez aurretik hartutako erabaki horiek berresteko. Izan ere, erabiltzen dituzten irizpide eta parametroek ez dituzte erakusten hipotesi errealak. Kostuak azpitik ematen dira, eta erabileraren aurreikuspenak, berriz, gainetik.
Kontuan hartuta Espainiak Europako diru laguntzen ia erdia jaso duela, ondoriozta daiteke ez duela laguntza horien erabilera zuhurra egin?
Txostenak ez du esan halakorik. Badira hobetzeko kontuak, esaterako, erabakiak hartzeko moduaren kalitatea edota eraginkortasunaren irizpidea, ikusita proiektuen kostua eta ondorengo erabilera. Horrek ez-eraginkortasun tasa handia dakar, adibidez ardatz atlantikoan. Aireportuetako loturetan ere bada zer hobeturik, eta erakunde arautzaile independente bat sortzeko beharra ere badago. Badira aspektu baikorrak ere: adibidez, Madril-Bartzelona lineak ondo funtzionatzen du. Halaber, Espainiak konpromisoa hartu du Europaren ardatz zentraletako lineak eraikitzeko, baina mugaren beste aldean ez dute jarrera bera izan, adibidez Euskal Y-aren edota Extremadurako ardatzaren kasuan.
Erabiltzaile gutxi, eta, are gehiago, erabiltzaile potentzialen falta ere aipatu duzue.
Txostenak ez-eraginkortasuna nabarmendu du bi kontutan: batetik, trenek erabiltzaile gutxi dituztela eta linea askoren inguruotan dagoen bidaiari potentzialak falta direla. Auditatutako zazpi tren lineetatik hirutan erreferentzia gisa hartzen den urteko bederatzi milioi erabiltzaileren kopurutik behera daude. Horrek esan nahi du gastu ez-eraginkorrerako arrisku handia dagoela linea horien kofinantzaketan. Eta, bestetik, errentagarritasunari dagokionez, lineak ez dira ibiltzen ari dagokien batez besteko abiaduran, eta, beraz, ondoriozta liteke agian ez zela beharrezkoa AHT bat egitea, eta nahikoa izan zitekeela ohiko trenbidea berritzea.
Espainiako Estatuan, Madril-Bartzelona bakarrik iristen da 9 milioi erabiltzaileren langara. Esan liteke besteak defizitarioak direla ? Adibidez, Euskal Y-a?
Beste lineak kopuru horietatik behera daude, edo inauguratu gabe. Azken horietako bat da Euskal Herriko tren lasterra.
Txostenak dio Euskal Y-ari erabiltzaile potentzialak falta zaizkiola arrakastatsua izateko, baina Jaurlaritzako Garraio sailburuak esan du kontuan hartu behar dela salgaiak ere eramango dituela. Aintzat hartu duzue aldagai hori?
Bai, baina, Euskal Y-a aztertzean, ikusten dugu oraindik eraikitzen ari dela, eta beraz haren jardueraren inguruko balantzeak gero egin beharko direla.
Mugen arteko proiektuek kale egin dutela diozue. Zergatik?
Estatuen arteko koordinazio falta eta gainbegiratze ezegokia dira arrazoiak. Nazioarteko akordioak eta konpromisoak hor daude, baina estatu kideek ez dituzte proiektuak eraikitzen nahi ez badute. Areago, linea eraiki dutenean ere, errealitatea gordina da. Adibidez, Figueres-Perpinya ez zen erabili bukatu eta denbora luzean, ez baitzegoen behar bezala lotua mugaz bi aldeetako sareetara. Behin lotura bermatuta —22 hilabete igaro eta gero— erabilera oso txikia da, oso zerbitzu gutxi daudelako egunero.
Zer egin beharko litzateke aldez aurretik defizitarioak izango direla antzeman daitezkeen eta eraikuntza fasean dauden proiektuekin? Ezinbestekoa da haiek amaitzea?
Estatuek ebaluazio zorrotza egin behar dute bermatzeko euren eta Europako Batasunaren diruaren erabilera ahalik eta hoberena dela. Zuk diozun moduan, horrek dakar aintzat hartzea, eraikuntzaren kostua ez ezik, baita urte luzeetako jarduera eta mantentze kostuak ere. Gure ustez, batzordeak estatuekin adostu beharko luke zer zati diren estrategikoak eta lehentasunezkoak, eta bermatu haien beharrak aztertzen direla eta zorrotza jarraitzen.
Zer planteamendu beharko litzateke gerora begira?
AHTak potentzial handia dauka garraio sistema arrakastatsua izateko, baina txostenak nabarmendu du ez dagoela hausturarik gabeko benetako sarerik. Horren arrazoi dira erabiltzen diren hizkuntzak, zama sistema ezberdinak, interoperabilitatea, lehiara irekita ez dauden lineak... Gainera, ez dugu ahantzi behar sarea eraikitzen ari dela oraindik. AHTak Europa osoan dira beharrezkoak, eta dirua zuhurrago eta errentagarriago erabili behar da. Hobetu egin behar da beharrak antzemateko ikerketen kalitatea, baita kostuen eta onuren inguruko azterketena ere, bermatzeko inbertsioak eta proiektuak eraginkorrak eta iraunkorrak direla.
