politika
JEAN RENE ETXEGARAI
«ETA desagertu ondoren, fite iritsi behar dute estatuaren keinuek»
Eneko Etxegarai Urain
Frantziako Justizia Ministerioarekin elkartzen den ordezkaritzaren parte zara. Zein da bilana?
Frantziako Justizia Ministerioarekin kasik hilabetero biltzen gara, eta gobernuaren borondatea ikusten dut. Baina zailtasunak daude espetxeetako administrazioaren partetik, hurbilpen prozedurak haren esku direlako, eta haien pisua ez da neutroa. Zailtasun bat ere bada epaitegiek programaz alda dezaten. Alta, Euskal Herrian desarmatzea gauzatu dugu, eta ETA desagertu da, modu argian, gainera. Epaitegiak independenteak dira, ongi kokatua naiz hori jakiteko, baina horrek ez du erran nahi politika penalak eta espetxe politikak ez dituztenik kontuan hartu behar elementu horiek. Orain ez da auzia luzatu behar; estatuek, baina batez ere Frantziako Estatuak, keinuak erakutsi behar ditu.
Zerbait galdegin diezue?
Bistan da baietz. Duela egun batzuk errezibituak izan gara, eta uztail hasieran ere joango gara. Topaketa garrantzitsua izango da: baldintzapeko askatasunak aitzinarazteko balio izango du. Ion Paroten egoera, adibidez, ezin da ulertu; euskal herritarra ez balitz, kanpoan legoke. Zergatik salbuespenezko erregimen bat, eduki politikorik ez dagoela erraten badugu? Ezin da ulertu, Giza Eskubideen Adierazpenari begira ere. Politikoki ez da ona. Bake prozesuan sartu behar dugu, eta presoen partea garrantzitsuena da.
Presoak bisitatzen ere izan zara.
Paris inguruko kartzeletan bat baino gehiago ezagutu dut. Presoek rol handia izan dute prozesuan, eta errekonozitzen jakin behar da. Erraten ere jakin behar da; gauden egoeran bagaude, haiei esker da. Jakin behar da zer kostu izan duen haientzat; batzuek, barkamena eskatuz eta guzti. Gauden egoeran, itxaroten diren keinuek estatutik etorri behar dute.
ETAren desegiteak eraginik izan du?
Ez aski. Gaur egun ez behintzat, nahiz eta biziki berria den oraindik.
Frantzia bake prozesuan dabil, baina inoiz aitortu gabe. Zergatik?
Estatuaren posizioa ez da baitezpada anbiguoa, baina bai pixka bat konplexua. Bernard Cazeneuve lehen ministro ohiak desarmatzea posible egin zuen, Baionako epaitegiak ere bai: hori aitortu behar da. Azken hilabeteetan preso batzuk hurbildu dituzte, DPS estatusa kendu diete. Horiek denak gauzak aitzinarazteko estatuaren borondatearen isla dira. Biktimen elkarteen pisua garrantzitsua da, ordea.
Frantziako Estatuarekiko?
Ez diot elkarte denenak, baina biktimen elkarte baten posizio maximoek ziur pisua dutela Espainiako Gobernuan, eta Frantziakoan segurtasun gutxiago dago. Elkarte horiek ezagutzen ditut, eta ohartzen naiz lobby lana egin dutela. Mugaren bi aldeetan gauzak esplikatzen dituzte, eta, beraz, ariketaren konplexutasunaz jabetu beharra dago. Ez diot hori estatuaren beranta barkatzeko, berandu doala iruditzen baitzait, baina ETAren desagerpenaren ondoren keinuek fite iritsi behar dute. Desagerpena elementu garrantzitsua izan da, denek nahi genuen, eta gai batzuen inguruan eztabaidatzen hasten ginenean erraten zen lehendabizi desagertu behar zutela. Gaur egun egina da; beraz, desegite horren ondorioak atera ditzagun, argia izan baita, gainera. Ez dezagun ahantz Aieten ETAk hartu zuen konpromisoa ere, gatazka armatuan ez segitzeko. Egiaztatu dugu. Keinuak dira.
Badira urteak Frantziako Estatua lehen lerroko eragilea izan dela. Aieteren aurretik, polizia operazioen bitartez, eta are gehiago ondoren. Zergatik ez onartu?
Pentsatzen dut onartzen ari dela, baina gauzak aitzinarazteko duen borondatearen keinu publikorik egin gabe. Pentsatzen dut Frantziako Estatua justizia trantsizionaleko eskema batean dagoela; hala espero dut behintzat. Lan handia dugu oraindik: bake prozesua ez da bukatu. Zer eginen dugu presoekin? Biktimekiko elkarrizketarekin? Lan ikaragarria da, eta, bi estatuak ez badaude, luze joko du; elkarri begiratuko diogu, eta batak besteari egotziko dio egin ez direnen erantzukizuna. Hori ez da posible. Ez dakit zer forma hartuko duen. Nazioarteko Egiaztatze Batzordea izan da, baina bakearen gobernantza modu batera iritsi beharko dugu. Ez dakit nola, baina bake prozesuaren gobernantza modu bat jarri behar da plantan, non ez diren soilik gizarte zibila eta hautetsiak izanen. Hautetsi horien parte naiz, baina bake prozesuaren dispositiboan oraindik gutxiengoa dira hautetsiak. Estatuek bake prozesuan sartu behar dute.
Erreala ikusten duzu?
Bistan da, espero dut.
Iñigo Urkullu Jaurlaritzako lehendakariaren erreakzioak piztu ditu bake prozesuan izan duzun eginkizunak.
Maiz erran dut historiaren bizipen ezberdinak ditugula mugaren bi aldeetan. Ez dugu berdin interpretatzen egoera, ezta behar diren soluzioak ere, baina helburu bera dugu. Urkulluk bakea nahi du nik bezainbat. Horretara iristeko, Ipar Euskal Herriko hautetsien militantzia behar izan da. Elkargoaren sorrerak ere efektu bat izan du, lehen aldiz erabakiak hartu ahal izan baititugu. Horietako bat Euskal Herriko bake prozesuaren aldekoa izan da. Bide horretan joateko mandatu bat eman didate; ez da nire burukeria bat. Horrek zilegitasuna ematen dio, eta armagabetzean, adibidez, ezinbestekoa izan da.
Lehendakari bat besteari erantzuten. Ez al da mugaz gaindiko edo Euskal Herriko eztabaida politiko baten adierazle?
Eztabaida politikoa sanoa da beti, baita Iparraldearen eta Hegoaldearen artean egiten bada ere. Ez dugu arazorik EAJrekin, eta oroitarazten dut Kanbon oso ongi ordezkatua zela. Horrek erakusten du lerroak mugitzen direla.
Aieten ere bazegoen.
Bai, baina egoteko modu ezberdinak ere badira. Aieten nintzen, baita Kanbon ere. Ohartzen naiz lerroak mugitzen direla. Urkullurekin topaketa bat desio dut. Gero badakizue Espainian Espainiako aktualitatearekin hartuak direla. Utziko ditugu, beraz, Espainia barneko eztabaidetatik ateratzen, gero elkarrekin Euskal Herriaz hitz egiteko.
Hipotesia egingo bagenu Euskal Herri mailako hauteskundeak liratekeela, aurkeztuko zinateke?
Hori oso futurista da. Nik soilik hautetsi batzuen ahotsa eraman nahi dut. Nik bezala ez dutenek beren burua abertzale aldarrikatzen, eta abertzaletasuna errespetatzen dutenak, baina euskaltzaleak deitzen direnak. Adibidez, Frantziako Errepublikaren batasuna ez dutenak zalantzan jartzen, baina lurraldearen berezitasuna ezagutua izatea eskatzen dutenak. Desmartxa horretan bururaino joango naiz, eta, ideia politiko horren eramateko, energia baldin badut, ez dut zertan hautagai izan; herritar gisa ere egin dezaket.
Beti baduzu Frantziako Errepublikaren baldintza, izan euskararen erabilpenerako, izan lurraldearen batasunerako. Nola azaltzen duzu muga hori?
Ipar Euskal Herria biziki erakargarria da, eta jende asko heldu da, baina ez dute, zuk eta nik bezala, arbasoen lur kontsideratzen. Biziki lotua naiz horri. Pentsatzen dut mugaz gaindiko soluzioak existitzen ahal direla, Iparraldearen eta Hegoaldearen artean, harreman are sendoagoa egin dezaketenak.
Nola ikusten duzu?
Garat anaiek uste zuten departamendua zela erantzuna; gaur egun, desagertze bidean dira. Tartean Europa sortu da, eskualdeek garrantzi handia hartu dute. Nire ustez, Euskal Herriak noizbait ahots bakar batez hitz egiten ahal balu Europan, gauza biziki ona litzateke. Hegoaldearen eta Ipar Euskal Herriaren elkartze bat ez da beharrezkoa politika publikoak aitzinarazteko.
Zergatik ez zaude bateratze horren alde?
Urrundik gatoz. Gai horiek aski konplikatuak dira jada aitzinarazteko. Ez diot abertzaleen ideala absurdoa denik, baizik ez natorrela bat ideal horrekin.
