«Espero dut beste inoiz inork armak behar ez izatea politika egiteko»

Jose Eduardo Umaña Mendoza abokatuaren taldean aritutakoa da Jorge Molano (Fusagasuga, 1968). Harekiko miresmen eta aitorpen hitzak baino ez ditu: «Bere bulegoan zegoela hil zuten». Kolonbiako giza eskubideen urraketa sistematikoak salatzeari ekin zion Umañak. Eta 1998ko apirilaren 18an hil zuten paramilitarrek. «Maisuak» etengabe aipatzen zuen esaldia bere egin du orain Molanok: «Hobe zerbaitegatik hiltzea, edozergatik bizitzea baino». Umañak abiatutako hainbat auziren lekukoa hartu du, tartean Justizia Jauregikoa. 1985an, M-19 erresistentziako mugimendua jauregian sartu zen, eta armadaren erantzuna bortitza izan zen: 94 lagun hil —tartean 11 epaile—, hainbat lagun torturatu, eta 11 lagun desagerrarazi zituzten. «Estatuko krimen horren erantzule batzuk justiziaren aurrera eramatea urrats garrantzitsua izan da». Molano arretaz erreparatzen ari zaio bake prozesuari, zigorgabetasuna behingoz amaitzea ekarriko duen itxaropenarekin.

Gobernuak eta FARCek biktimen gaineko akordioa adostu dute Habanan. Bake prozesuaren puntu korapilatsuenetakoa zen. Zer iritzi diozu?

Urrats inportantea da. Jada inportantea izan da biktimen puntua negoziazioen gai zerrendan txertatu izana. Iragarritako akordioak estandarrak betetzen ditu egia eta justiziaren ikuspuntutik. Ez da ahaztu behar bakea izateko ezinbestekoa dela justizia egitea, egia, justizia eta erreparazioa egitea, eta badirudi berme hori jasotzen duela dokumentuak.

Urrats inportantea da, beraz?

Krimen sistematikoen erantzuleen zigorgabetasuna amaitzeko bermea zehazten du, ez baitu amnistiarik aurreikusten genozidioa edo gerra krimenak egin dituztenentzat. Epaitegi bereziak sortzeaz ere ari da, eta horietan nazioarteko epaileak arituko direla, independenteak eta inpartzialak; beraz, benetako berme baterako mekanismoa dirudi.

Gabeziak edo hutsuneak ikusten al dizkiozu testuari?

Gure kezka legetik at dauden exekuzioak egin dituzten segurtasun indarrek izango duten trataera da. Errezeloak sortzen dizkigu segurtasun indarrentzako bereziki sortuko den egitura horrek. Ez litzateke zilegi izango estatuko segurtasun indarrak legetik kanpo geratzea, estatuak berak eginiko krimenak zigorrik gabe geratzea bailitzateke. Erantzukizun politikoa dutenekiko nola jokatuko den argitzeko letra txikia irakurri behar dugu, eta espero dugu beraien burua babesteko zirrikiturik aurkitu ez izana. Kolonbiako presidenteez ere ari naiz, giza eskubideen alorrean izan duten jokaera ezin txarragoa izan baita, eta izan duten zigorgabetasuna behingoz bukatzea espero dut.

Kolonbiako gatazkak zauri asko eragin ditu gizartean. Bake prozesuarekin itxiko al dira zauri horiek?

Gatazkak zazpi milioi biktima eragin ditu: 230.000 lagun hil dituzte eta desagerrarazitakoak 25.000 eta 75.000 artean dira. Bost milioi desplazatu daude ere, horietako askori lurrak eta jabetzak kendu zaizkielarik —bost milioi hektarea lur—. Zauri horiek guztiak ez dira egun batetik bestera itxiko, baina lagungarria izango da bide horretan aldeek erantzukizunak aitortzea eta krimen horiek guztiak egiteko erabilitako praktikak eta sortutako egiturak ikertzea. Bake prozesuaren baitan ezinbestekoa da errepresio mekanismo eta aparatu horiek identifikatzea, besteak beste, behin betikoz indargabetuko direla bermatzeko, eta krimen horiek berriz ez direla errepikatuko bermatzeko.

Paramilitarrez ere ari zara?

Bai. Eta, zentzu horretan, oso kezkatuta gaude paramilitarismoa berriz ere indartzen ari delako. Eremu periferiko batzuetan, udalerri txikietan, egoeraren kontrola bereganatzen ari dira berriz. Azken datuen arabera, lurralde nazionalaren %30 beraien eskuetan dago. Egitura paramilitar horiek indar publikoaren onarpenarekin ari dira; tolerantzia erabatekoa da. Eta ez dugu bake iraunkor eta egonkorra izango legetik at dauden eta legea hausten duten aparatuak dauden bitartean, eta estatuak horiek mantentzen dituen bitartean. Bakea paramilitarismoa behin betikoz desmuntatzen eta desegituratzen denean etorriko da, hau da, estatuaren praktika hori guztiz debekatzen denean, eta orain arte ez dugu neurri irmorik ikusi talde hauekin amaitzeko, kontrara, horiek babesteko ekintzak ikusi ditugu.

Adosteko dagoen puntuan, bosgarren eta azkenekoan, jaso beharko litzateke armagabetzea...

Bai. Hala da. Eta giltzarri izango da puntu hori. Milioi erdi militar daude segurtasun indarretan eta bake eskenatoki batean ilogikoa litzateke egitura hori mantentzea. Bizitza militarizatua jarraitzea ekarriko luke horrek eta ez dugu bake militarizatu bat nahi. Kolonbiak ez du diktadurarik izan historikoki politika militarren eskuetan egon delako, eta egun ere, indar militarren pisua gehiegizkoa da. Hortaz erreforma estrukturalak egin behar dira estatu egituran hori errotik ezabatzeko. Ez da posible bake eskenatoki batean gobernuaren politiken kontra daudenak suntsitu behar den aurkaria izaten jarraitzea. Estatuaren, gizartearen eta bizitzaren demokratizazioan garatu behar da. Hori aldarrikatzen dugu. Orain inoiz baino ozenago. Egun dauden bazterketa mekanismoak desagerrarazi behar dira eta parte hartze mekanismoak sortu.

Une historikoa da, halere, ezta?

Bai. Hala da. Izaera historikoa dauka. Gatazka luze baten aurrean gaude eta inoiz ez da egin oraingoa bezalako saiakera irmoa bakea bilatzeko. Espero dudana da beste inoiz inork armak behar ez izatea politika egiteko. Espero dut pertsona guztiek bere ideietarako espazioak izatea, gizartean eta politikan, eta horretarako erreforma sakona egin behar da. Ezin dira zigorgabetasun eskenatokiak errepikatu.

Gatazkaren jatorriaz ari al zara?

Bai. Maiz errepikatzen delako pobreziaren diskurtsoa, pobrezia izan zela jatorria, baina gatazkaren jatorria politikoa da, goikoek behekoekin baliatu zuten indarkeria oposizioko kideak sistematikoki hiltzen. Batasun Patriotikoa deuseztatua izan zen estatuaren konplizitatearekin, eta, bide batez, alderdi kontserbadoreak eta liberalak gobernuan txandakatzeko formula aurkitu zuten.

Juan Manuel Santos presidenteak izan duen paperaz zer diozu?

Lehenik eta behin esan bi aldeek negoziatzeko erabakia hartu zutela ohartu zirenean ezinezkoa zela aurkariaren porrot militarra. Fede onez ari direla uste dut, baina bide asko dago egiteko, eta ezinbestekoa da bide horretan nazioarteko zuzenbidea errespetatzea eta aurrerantzean justizia izatea gizarte demokratikoaren zutabea. Zentzu horretan salatu behar da giza eskubideen ekintzaileen kontrako erasoak bere horretan direla; areagotu direla ere esango nuke. Terroristatzat jo gaituzte iraganean eta orain ere arriskuan gaude...

Besteak beste, estatu krimenak ikertu izan dituzu. Zein baldintzetan egiten duzu lan?

Giza eskubideen ekintzaileon egoera oso larria da. Bost egunetik behin giza eskubideen ekintzaile bat hiltzen dute Kolonbian. Egoera horretan bere lana utzi behar izan dute askok, eta erbestera joan beste askok. Gure lana militarren ohorearen kontrakoa dela ere esan izan dute. Hortaz, arriskua handia da; ikertutako erantzuleak estatu egituran gero eta gorago egon arriskua gero eta handiagoa da. Ez dugu bermerik. Auto blindatuetan bidaiatzen dugu.