«Biktimen tokia ez da politika; artaldeetatik kanpo, hobe»

«Etiketarik» ez du nahi Carmen Torres Ripak (Barakaldo, Bizkaia, 1945). ETAren biktima dela gogoratzea ez du gustuko. Baina bere jarrera «ezohikoa» dela esaten diotenei erantzuten die badaudela bere antzera pentsatzen dutenak. Idaztea du pasio, eta kazetaritza bokazio eta ogibide, haren bikotekide izandakoak bezala: Jose Maria Portell. Ekainaren 28an beteko dira 40 urte ETAk hil zuela.

Desegin da ETA. Zer sentitu duzu hori entzutean?

Ilusioa. Niri oso positiboa iruditu zait gertatu dena. Oso garai zailak izan ditugu. Uler dezaket batzuek pentsatzea lehenago behar zuela, edo hau eta hori esan behar zuela ETAk. Baina orain iritsi da, eta horrela egin du: amaitu da. Kito. ETAk zauri oso sakonak utzi ditu, eta gorrotoak, baina ziur nago biktima asko poztu direla, eta zauriak ixteko balioko duela.

Aurreko astean, berak eragindako mina aitortu zuen ETAk. Zer iritzi duzu esandakoaz?

Ez gaitezen engaina: oso zaila da barkamena eskatzea. Egunerokoan ikusten dugu hori. Eta uste dut taldeetan zailagoa dela. ETAko kideek, ziurrenik, baldintza eta arazo ugari izan dituzte hartu duten erabakia hartzeko eta esan dutena esateko. ETAk bere historian lehen aldiz eskatu du barkamena! Indarkeria erabili duen beste inork egin al du hori? Nik dakidala, ez. Horrela edo bestela egin behar zuela? Niri horrek ez dit sortzen gatazkarik. Egin egin du. Zertarako eman buelta gehiago?

Biktima eta erakunde batzuek kritikatu egin dute adierazpena.

Haietako batzuk gorrotoz bizi dira, eta hori ez da batere ona. Pena sentitzen dut haiengatik, zinez. Nik, agian, zorte handia izan dut: barkatu egin nien Jose Mari hil zutenei. Gazte, alargun eta bost haurrekin geratu nintzen. Beharrezkoa nuen barkatzea, bizitzen jarraitu nahi banuen. Biktima askok ezin dute gorrototik ihes egin, eta bizibide egin dute hori. Oso gogorra egiten zait hau esatea, ez baitut inor mindu nahi. Dena den, uste dut bizitzan gertatzen zaizkigun gauza on eta txar guztiak onartu behar ditugula. Zaila da orria pasatzea, baina gizarteak aurrera egiten du, gurekin zein gabe. Eta elkarrekin biziz bizi gara. Ez dago besterik.

Nola egin zenuen «barkamenerako bidea»?

Halabeharrez. Eta etortzen den zerbait da. Nire ingurunea eta nire lanbidea oso garrantzitsuak izan ziren. Lagunak ditut alde guztietakoak: ETAkoak izandakoak, eskuineko espainolak... Horrek lagundu dit gauza asko ulertzen. Talde txiki edo itxiagoetan bizi direnek, agian, ezin izan dute hori egin. Gainera, kazetaria naiz, bokazioz. Denetarik ikusi eta bizi behar izan dut. Garai hartan, lan egitea egokitu zitzaidan oso eskuinekoa zen La Gaceta del Norte-n. Jose Mari hil ondoren, ETAren atentatuetara bidaltzen ninduten, biktimekin egotera... Pentsa zein sentsibilitate falta zegoen orduan!

Asko aldatu da hori?

Guztiz. Orain laguntza asko dituzte biktimek. Nik, dena den, ez dut aitortzarik izan, eta inoiz ez dut kalte-ordainik edota pentsiorik jaso; ezta eskatu ere. Horrela izan da. Laguntzak baino gehiago, nahiago nuke gorrotoak amaitzea. Alde guztietan daude. Baina itxaropenez begiratzen diot geroari.

Egoera horretan, bost haur hezi zenituen. Nola gogoratzen duzu garai hori?

Haiek beti ikusi naute lasai, eta bakean hazi dira, gorrotorik gabe. Portugaleteko ikastolan hezi ditut. Garai hartan eta hemen ez ginen asko haurrak ikastolara eramaten genituenak. Beste familia batzuekin batera kooperatiba bat sortu genuen. Badago jende bat pentsatzen duena beste aldekoa -esan dezagun, eskuinekoa- zarela ETAk zure bikotekidea hil duelako. Baina hori ez da horrela. Haurrak hezi nituen euren herria maitatzeko. Gertatu zitzaiena da aita kazetaria zutela, gai arriskutsuekin zebilela...

Liburu batzuetan diote hil zuten urte berean Jose Maria Benegasekin (PSOE) aritu zela ETArekin elkarrizketarako bide bat zabaltzen, baina garai hartako Espainiako Gobernuko kideek (UCD) beti ukatu dute hori. Aritu zen?

Eta nola, gainera! Nik bidaia batzuetan laguntzen nuen Frantziara; batzuetan, astean bitan. [Juan Jose] Etxaberena [ETAko kide ohia] joaten ginen. Jose Marik oso lagun zituen Juanjo, Joaquin [Etxabe] eta horiek. Baina orain horri bueltak ematea. Ez dakit nola esan; ez da erraza ordukoak azaltzea. Niri esan zidatenean ETAk hil zuela, ezin nuen sinetsi. Baina garai haietan dena zegoen oso nahasia.

Inoiz jakin al duzu nork hil zuen eta zergatik?

Ez. Epaiketarik ez da egin. Auzia ez zuten eraman [Espainiako] Auzitegi Nazionalera, eta duela gutxi jakin dut -liburu batean irakurri dut- 2008an Bizkaiko epaitegi batetik desagertu zela dosierra, eskuin muturreko abokatu bat zebilela atzetik... Ez dakit. Hasieratik oso arraroa izan zen dena, eta hala izan da beti.

ETApm-k gaitzetsi egin zuen hilketa, eta ETAk bere gain hartu zuen, bi agiri kaleratu ondoren.

Bai. Orduan borroka handiak zeuden ETAren barruan. Hasieran ETAk esan zuen bera ez zela izan; gero, baietz, baina argudio sinple batzuk erabiliz. Beraz, egia izango da ETAk hil zuela. Baina zeinek daki! Jose Mari pertsona deserosoa zen alde guztientzat, ETAkoentzat, politikarientzat... Zeinek egin zuen tiro? Ez naiz inoiz saiatu beste bide batzuetatik argitzen. Bakean bizi nahi nuen, eta bizi naiz. Ez dit ezer ekarriko jakiteak horrek ala beste hark egin zuela.

Biktimen elkarteek eskatzen dute argitu gabe dauden atentatuak argitzeko, eta presoei exijitzea justiziarekin kolaboratzeko.

Neure buruaren izenean hitz egingo dut, eta ez dadila inor mindu: horrek ez dit loa kentzen. Egin zuenaren kontzientzian geratzen da egindakoa, preso egon zein ez.

Biktimen elkarteren batekoa izan al zara inoiz?

Ez. Ondo dago biktimak laguntzea, nahiz eta batzuetan ez dudan ulertzen elkartzeko behar hori, ez baita beharrezkoa laguntzak jasotzeko eta. Orduan, zertarako? Elkarrekin negar egiteko? Denok berdin pentsatzeko? Badago kontu bat ezin dudana jasan, eta hori da politikan sartzearena. Biktimen tokia ez da politika, gizartean da. Aurrera egitea, bizitzea, elkarbizitza... Hori hobe artaldeetatik kanpo. Biktima naizelako, ez dut zertan iritzia izan eta eman arazo politiko guztietan. Ulergaitza zait hori; lotsa sentitzen dut askotan. Elkarte batzuk alderdi politiko bihurtu dira.

Zure ustez, zergatik hartu du ETAk desegiteko erabakia?

ETA ez da garaitua izan, edo ez da garaitua izan den bakarra. Gizartea aldatu delako utzi du; konturatu da ez duela tokirik. Hain sinplea eta hain konplexua da, era berean.

Baina garaile eta garaituez hitz egiten da, errelatoari buruz.

Nik alde guztietan ikusten ditut garaituak. Hobe genuke horrela uztea eta buelta gehiegi ez ematea. Garai historiko jakin baten emaitza izan da gertatu den guztia; horrela ulertu beharko genuke.