«Nire kantaera aurkitu dut»

Sei urteko etena egin behar izan du Rafa Ruedak (Mungia, Bizkaia, 1972). Behar zuen. Gelditu, lanari buelta bat eman eta berriro abian jarri ahal izateko. «Iritsi nintzen garai batera non sentitzen nuen inertziaz kaleratzen nituela diskoak». Eta gelditu zen. Hausnartzeko. «Tarte bat eskaini behar nion proposamen musikalari, benetan indarberritua sentitzeko. Eta proposamen musikalak beste dimentsio bat hartzen zuela sentitzeko». Emaitza: Hiri kristalezkoa diskoa (Elkar). Joan den urtearen hondarrean kaleratu zuen, eta oso kritika onak izan ditu. Rueda bera ere oso gustura gelditu da egindako lanarekin. Diskoa aurkezteko kontzertu mordoxka eman du dagoeneko, eta aste honetan Bilboko Kafe Antzokian izango du bat: bihar, 20:30ean.

BERRIAko kritikariek zure diskoa nabarmendu dute 2017ko uztan. Nabaritu duzu zuk oihartzun berezirik lan honekin?

Bai, egia esan, kritika onak izan ditut beti, baina lan honekin, ahalegin estetikoagatik edo dena delakoagatik, sumatu dut lehen nire aipamenik egiten ez zuten batzuek ere aipatu dutela. Eskertzekoa da, lan baten onarpena beti delako pozgarria.

Diskoak, zuk aipatu bezala, beste sonoritate bat du. Eta gitarraren ordez, teklatua izan da abiapuntu. Zergatik aldatu?

Hausnarketa bat dago horren atzean. Aurreko diskoa [Enaren geometria, 2011] kaleratu eta zuzenean aurkeztuta, erabaki nuen denbora batean ez nuela diskorik grabatuko, eta Aritz Aranburu Split 77 taldeko abeslaria izandakoarekin hasi nintzen lanean.

Helburu jakin batekin?

Popetik edo rocketik aldendu nahi nuen, eta esperimentatu, eremu berriak aurkitu. Horrek asko lagundu dit soinuaren esparrua zabaltzen; harago begiratzen, nolabait. Izan ere, dinamika batean sartzen zarenean, ikuspegia gero eta itxiagoa izaten da. Eta gero, ikusten duzunean badaudela beste modu batzuk, galdetzen diozu zeure buruari: «Hau zergatik ez dut nik lehenago egin?». Aritzekin hasteak burua zabaldu zidan. Eta aurreiritzi gutxiagoarekin lan egiten hasi nintzen, eta intuizioari leku handiagoa ematen. Kantuak horrenbeste ez ixten.

Askeago jokatzen?

Bai, nik lehen estudiora joan aurretik kantuak ixteko joera nuen, eta musikariek ez zuten izaten inprobisatzeko tarte handirik. Orain, saiatu naiz kantuei askatasun handiagoa ematen. Eta hori nabaritzen da, kantuen egiturak ez direlako pop kantuetan erraz antzeman daitezkeen horiek. Joera hori eten nahi izan dut. Askatu egin behar nuen.

Aurreiritziak alboratu beharra aipatu duzu. Zer aurreiritzi?

Aurreiritziak ez dira musika estiloetan bakarrik igartzen, baita pertsonengan ere. Neu, adibidez, eremu batean sailkatuta nago, aurretik egin dudanagatik. Motxila hori kentzea zaila da. Beharbada batzuek ez zuten espero nik halako lan bat egitea, eta horregatik agian kosta egiten zaie lan hau onartzea. Azken batean, baditugu musika talde gustukoak, liburu gustukoak... eta gero eta zailagoa da konfort eremu horretatik ateratzea. Zaila egiten zaigu aukera bat ematea a priori gogoko izango ez dugun zerbaiti.

Hiri kristalezkoa-ren soinua ezberdina izanda ere, beste aldaketa handi bat ahotsaren tratamenduari dagokio.

Disko honetan, aldaketa handia dago sonoritatearen aldetik, baina bai: aldaketa handiena ahotsean dago. Batez ere horrek eman dio indarra diskoari. Uste dut aurkitu dudala nire kantaera.

Orain arte ez zinen gustura horrekin?

Uste dut gauza interesgarriak egin ditudala, baina ahotsa izan dela gainditu beharreko ikasgaia. Aurreko lanak entzun eta kosta egiten zait nire ahotsa entzutea, eta askotan sartzen zait gogoa berriro disko zaharrak grabatzeko. Kantatzeko gaur egungo moduarekin. Sentitzen dut, disko honetan zerbaitekin asmatu badut, ahotsarekin asmatu dudala. Kantuak ez dira aurreko lanetakoak baino hobeak; nire neurriko maila dute, baina ahotsaren erabilera askoz borobilagoa dute.

Eta nola aurkitzen du batek bere ahotsa?

Bada, pentsa... ni askotan aritu naiz beste musikari batzuei aholkuak ematen, eta ez nuen neure burua ikusten! Jon Agirrezabalagak garrantzi handia izan du horretan. Esan zidan ahotsa tonu bat edo tonu eta erdi jaisteko, eta, bat-batean, ohartu nintzen hori zela gakoa. Lekuz mugitzen zaitu horrek. Kantu berbera tonalitate batean edo bestean abestuta, dimentsio ezberdina hartzen du. Pena ematen dit horretaz lehenago ez konturatu izanak.

Horretaz diskoaren prozesuaren amaieran konturatu zara?

Ez bukaeran. Ni etorri naiz estilo batetik, zeinetan ahotsa, inportantea izanda ere, ez zen inportanteena. Pi.L.T.-n, ahotsa beste tresna bat zen, eta askotan ulertzea ere ez zen erraza. Halako batean, inguruko dena kentzen duzunean eta zure ahotsa gelditzen denean, galdetzen diozu zeure buruari: «Hau nahikoa da?». Eta niri asko-asko kostatu zait leku hori topatzea.

Pozgarria izan behar du zure ahotsa aurkitzeak.

Bai, alde batetik pozgarria da, batzuek ez duelako bizitza osoan aurkitzen.Gainera, gauza fisiko bat da, zure gorputzaren barruan gertatzen den gauza bat. Baina, bestetik, pena ere ematen du, iraganean bestela abestu izan banu emaitza desberdina izango nuelako.

Batzuek berriro grabatu izan dituzte euren aurreko lanak...

Bai, bai, nik ere badut horretarako asmoa.

Diskoa hiriaren inguruan ardaztu duzu. Eta hainbat idazleri eskatu dizkiezu hitzak.

Askoz erosoago sentitzen naiz musika egiten hitzak idazten baino. Eta hori izan da prozesua oraingo honetan. Doinuak idatzi ditut, nolabaiteko ingeles batean abestuak, eta idazleei pasatu dizkiet, batzuetan testua nondik nora joan daitekeen dioten argibide batzuekin. Edo gai librean. Kasu honetan, doinuak nahiko eginda neuzkala, lagun batek esan zidan haiek entzutean hiria zetorkiola burura. Eta pentsatu nuen hiria izan zitekeela lan guztia biltzeko haria. Eta hortik sortu zen kontzeptua.

Hitz guztiak dira idazleek idatziak, bat salbu: Irina.

Bai, pentsatu nuen azken hori nik idatzi behar nuela. Kantu laburra da, ez dago melodiak horrenbeste baldintzatua... baina berez ez dut ondo pasatzen idazten. Idatzi eta askotan bota egiten dut zaborretara. Iruditzen zait ez dudala orekatzen musikaren maila hitzekin. Beste batzuengana jotzen dudanean askoz hobeto esaten dute nik esan nahi dudana! Jarraituko dut ahalegina egiten, baina zintzotasunaren alde kantu ez hain osoa egingo dut? Batzuek garrantzi handia ematen diote barrutik ateratakoa abesteari, baina tira, Mikel Laboak ez zuen inoiz hitzik idatzi... Inportantea ez naiz ni; kantua da.

Nola lortzen da, hainbat idazleren testuak bilduta, horiei batasuna ematea?

Lagunak dira guztiak, baina oso idazle ezberdinak dira; idazkera ezberdinak dituzte Gotzon Barandiaranek, Harkaitz Canok eta Unai Iturriagak... Banaka aztertuta, idazkera pertsonala daukate hirurek. Baina hartzen dituzu niretzat idatzitako letrak, eta konturatzen zara leku komunetara joaten direla; hainbeste, non batzuetan zaila den testuak ezberdintzea. Haiek ere nigan pentsatzen dute, eta halako koherentzia bat sortzen da testuen artean. Nik, adibidez, oso garbi ikusten dut diskoak egun bateko kontakizuna egiten duela; eguzkia ateratzen denetik gauera. Eta musika entzunda ere nabari da. Eta hori argibide handirik eman gabe gertatu da. Argibide bakarra eman bainien: hiriko biztanle baten gainekoa izan behar zuela kantuak.

Hitzak doinu baten gainean idaztean, zuk zer sentitzen duzu bueltan kantu bat eginda itzultzen zaizunean?

Ikaragarria da. Beti flipatzen dut, baina oraingoan ikaragarria izan da. Nik pasatzen diet musika halako hitz erdi kantatu batzuekin, baina ikusitakoan doinu horrek testu bat duela, mezu bat, eta zurekin bat datorrela, beste dimentsio bat hartzen du. Orduan bihurtzen da kantu. Eta nik halakoetan izaten dut gogoa besarkatzeko Unai, Miren [Amuriza]! [kar, kar].

Roy Batty-n Blade Runner-en erreferentziak daude. Eta musikak berak badu une batean Vangelisek film hartarako egindako musikaren oihartzunik.

Kasu horretan, Unairi esan nion heriotzari buruzko testu bat nahi nuela, eta hark aipatu zidan Blade Runner zetorkiola burura musika entzunda. Eta oso ondo txertatzen zen hor. Gainera, Unai izugarri ona da metaforak sortzen. Hark badu irudi kanalla bat [kar, kar], baina izugarrizko sentiberatasuna dauka rol horretatik atera eta beste rol goxoago batean aritzen denean.

Oroitz, hau da, Arkaitz Estiballesek idatzitako kantua da neurri batean diskoaren tonutik ateratzen den bakarra...

Bai, kontua da kantu hori, berez, ez zela disko honetan sartzeko. Aurretik, Lemoako Udalak egin zuen memoria historikoari lotutako proiektu bat, eta hor bertsolari eta musikari batzuen arteko elkarlana izan zen. Arkaitzek deitu zidan galdetzeko berak idatzitako bertso horiei musika jarriko ote nien. Testua ere oso indartsua da, eta, gainera, familian nik ere halako istorio bat bizi izan dut. Lan hori eginda, pentsatu nuen diskoan sartu nahi nuela; baina, kontzeptua erabakita, hasieran ez nion lekurik ikusi. Gero ohartu nintzen kantu horrek nitaz hitz egiten duela. Eta ni hiritarra izanda, zergatik ez du lekua izango diskoan? Azken batean, hirian bizi den pertsona baten familiako oroitzapena dago hor.

Jon Agirrezabalak egin du ekoizpen artistikoa. Zergatik aukeratu duzu?

Argi nuen kanpoko belarri bat behar nuela, baina ez nuen pertsona egokia aurkitzen. Halako batean, Jaime Nietok [Ruedaren baxu jotzailea] Jonen izena aipatu zidan. Disko bat entzutean, askotan ez duzu jakiten ekoizle baten esku hartzea zenbaterainokoa izan den. Baina, kasu honetan, ezagutzen nuen berarekin lan egindako baten musikan izandako eragina, eta handia zen.

Eta zuk esku hartuko zuen ekoizle bat nahi zenuen?

Bai. Batzuetan, ekoizle baten aukeraketa estetikoa izaten da. Hau da, diskoan haren izena ager dadin. Hori zilegi da, eta plazebo horrek norberarengan ere ondorio onak ditu. Baina niretzat ez zen inportantea ekoizlearen izena. Nire lana hobetuko zuen pertsona bat nahi nuen, eta bere lanak entzunda, iruditu zitzaidan egokia izan zitekeela. Eta ez bakarrik sonoritate jakin batengatik, edo teklatuekin lan egin behar nuelako. Sekulako sentsibilitate musikala dauka, eta baita musika kultura handia ere. Jonek elektronikari lotutako ekoizpenak egin ditu, baina baita americana arlokoak ere, eta beti nabaritzen da haren eskua. Alde horretatik, uste dut hau lan kolektibo bat ere badela. Ez bakarrik idazleengatik, baita Jonengatik edo nahasketak egin dituen teknikariarengatik ere. Inoiz baino lagunduago sentitu naiz.

Ekoizle artistiko batekin lan egitea bada nolabaiteko borrokatxo bat ere?

Bai. Batzuetan eulia ikusten duzu ondokoaren sudurrean, baina zurean ez! Eta batzuetan, zerbait esaten dizunean, lekuz kanpo geldi zaitezke, zuk aukeratu baituzu hori egin dezan! Alde horretatik, oso aberasgarria da zure etxea kanpotik ikustea. Batzuetan ez zaude ziur edo ez zaude erabat ados, baina, norbaitekin kontaktatzen duzunean lan hori egiteko, konfiantza eman behar diozu. Umiltasun ariketa bat ere bada. Disko honetan, adibidez, nik neuk hartuko ez nituen erabaki batzuk hartu ditut. Eta eskerrak! Uste dut asmatu dudala.