«Mundua aldatzearen ideiak zorakeria dirudi gaur egun»

Une batez, elkarrizketatzailea elkarrizketatu bihurtu du Marco Bellochio zinemagileak (Bobbio, Italia, 1939). Lehen aldia du Euskal Herrian, eta, bere jardunari buruzko galderak erantzun beharrean, tokiko ohiturei eta kulturari buruzko galderak egiten aritu da etengabe. «Bilbora natorren lehen aldia da, eta artistikoki oso hiriburu erakargarria dela iruditu zait». 78 urterekin harritzen jarraitzea handia dela diotso Bellochiok bere buruari. «Dudan adinarekin, gauza berriak ikustea eta ezagutzea esperientzia izugarria da». Zinebi Bilboko Dokumentalen eta Film Laburren Nazioarteko Jaialdiak Ohorezko Mikeldi saria eman zion italiarrari atzo, haren ibilbidea omentzeko. Izan ere, gaur egungo Europako zinemagintzako izen handien artean dago Bellochio. Sariagatik galdetzean, irriz erantzun du. «Zer diskurtso botako dut ba? Beti da hobea sari bat jasotzea ez jasotzea baino».

Adjektiboekin izendatzen zaituzte beti: zinemagile deserosoa, errebeldea eta sailkatzeko zaila. Hala aurkeztu zaituzte gaur ere.

Bai, hala da. Normala ere iruditzen zait, nire lana anarkikoa izan delako hasieratik. Egin nuen lehen filmean, I pugni in tasca [Eskuak poltsikoetan], semeak ama hiltzen zuen, biolentzia handiarekin. Pasarte bitxi bat ere badut lan horrekin: Luis Buñuel zinema zuzendariak pelikula ikustean esan zuen berarentzat ere gehiegizkoa zela; nork, eta pelikula nahiko surrealistak egiten zituen horrek. Nire lanek talka egiten dute, dimentsio anarkikoa dutelako eta boterearen aurka doazelako. Nolanahi ere, uste dut ezaugarri hori lausotu ere egin dudala, denborak aurrera egin ahala biolentziaren zentzu hori ez baita azaltzen hasieran bezain gordin.

Zinema politikoa eta soziala egiten duzu. Zaila da gaur egun halako lanak sortzea?

Zaila da eustea. Filmak egiten hasi nintzenean, politika eta iraultza gisako hitzak oso barneratuta zituen gizarteak, eta indar handia zuten: jendeak ideia horiekin bat egiten zuen. Ilunabartu egin dela diot nik, globalizazioak errealitate berriak ekarri dituelako; immigrazioa, kasurako. Lehen ez zegoen arazo bat nazioarteko auzi bihurtu da, eta zinemagile gazte gehienek horretan jarri dute fokua: sentiberak dira immigrazioaren errealitatearekin, eta asko lantzen da zineman. Esango nuke auzi sozialek gorakada bat izan dutela, eta politikotasunak beheraldia izan duela. Nik jarraitu egiten ditut zinemagile gazteak, beraiekin harremanetan nago etengabe. Baina nire esperientzia eta bizipenetatik abiatzen naiz sorkuntzarako, eta bide propioa urratzen dut.

Eutanasiaren gaia ere lehen lerroan jarri zenuen Bella addormentata filmean. Non, eta Vaticanoaren etxea den Italian. Nola hartu zuen gizarteak?

Testuinguru historiko berezian grabatu genuen Bella addormentata. Eluana Englaro emakume italiarraren historia eraman nuen zinemara. Englarok hamazazpi urte egin zituen koman, eta haren aitak behin eta berriz eskatu zuen eutanasia aplika ziezaioten, alabak bukaera duina izan zezan. Iritzi publikoan asko zabaldu zen auzia, eta pelikula egin nuenean posizio bat erakutsi nuen: borrokarekin bat egiten nuela eta eutanasiaren aplikazioa babesten nuela. Ni ere halako egoera batean egongo banintz, duintasunez hiltzen uztea nahiko nuke. Uste dut pertsona orok eskubidea duela bere buruari buruzko erabakiak hartzeko; bai bizitzan eta bai heriotzan.

Buongiorno, notte lanarekin ere Italiako historia hurbila landu zenuen; zehazki, ezker alderdien desadostasunak eta Brigada Gorrien jarduna.

Aldo Moro italiar politikariari buruzko istorioa landu nahi nuen, baina bestelako perspektiba batetik abiatuta. Brigada Gorriak talde armatuak bahitu eta hil zuen Moro: 55 egunez gatibu eduki ondoren hil zuten. Esango nuke kondena mota bat izan zela nire lana; talde iraultzaileak erabilitako bideen aurkako adierazpen bat edo. Badakit kontraesanezkoa irudi lezakeela, baina uste dut lehen aipatutako izpiritu anarkiko hori agertu nuela lanean, era bakezale batean.

Errealitatearen pertzepzioan eragin nahi duzu zure sorkuntzekin?

Dudarik gabe. Nire iritziz, artelan guztiek ekartzen dute errealitatearen ulermenean aldaketa bat ala beste. Lehen, arma izan zedin eskatzen zitzaion zinemagintzari. Boterearen eta injustizien aurkako tresna gisa erabiltzen zen. Arma politikoa zen-eta kamera; fusila. Hala esaten zitzaion, behintzat: grabazioetarako erabiltzen zen kamera fusila izango balitz bezala hartu behar zela. Iraultza guztiek erabili dute zinema propaganda tresna gisa. Nik ez dut uste mutur horretara iritsi behar denik. Gainera, eredu horrek porrot egin du jada. Edonola ere, propanda helburu eduki izanak ez du esan nahi film onik ekoitzi ez zenik. Sobiet Batasunaren garaian Errusian egiten zen zinemagintza, adibidez, izugarri ona zen, nahiz eta helburu politikoetarako erabili.

Ez al da mutur batetik bestera igaro?

Bai, izan liteke. Akaso lehen utopiazaleagoak ginen. Italian, 1960ko eta 1970eko hamarkadetan, adibidez, ideal guztiak ziren utopikoagoak. Iraultza egin nahi zen, eta gizartearen ordena guztiz aldatu; mugimendu iraultzailea alaia zen, eta ezaugarri hori beharrezkoa da niretzat. Borroka armatuaren erabilerak hustu egin zuen iraultzaren ideia guztia, nire ustez. Ordutik, ez aurrera ez atzera gabiltza: iraultzaren eta mundua aldatzearen ideiek zorakeria dirudite gaur egun.

Zure lan guztietan pisu nabaria dute emakumeek. Zergatik?

Feminitateak beti erakarri izan nau, emakumeak kategoria zehatzean eta kontrajarrietan aurkeztu baditut ere. Ama, maitale eta emazte gisa agertzea interesatzen zait, hau da, instituzio konbentzionalaren irudi gisa; baina, era berean, askatasunaren eta gizarte balio berrien ideiaren erakusle modura. Diavolo in corpo [Deabrua gorputzean] pelikulan, adibidez, emakume baten eta gizon baten arteko maitasun istorioa hartu nuen oinarrian. Bada, emakumeak maitasun horretan bertan aurkitzen zuen ezarritako boterearen aurka egiteko indarra; besteak beste, ezkontza konbentzionalari uko egiteko edo gizonaren amaren figuraren aurka azaltzeko.

Emakumeek ez ezik, familia barruko kideen arteko harremanek indar handia izan dute beti zure lanetan. Obsesio ote dituzun ere idatzi dute non edo non.

Uste dut egin ditudan lanek horrenbesteko arrakasta izan badute horrexegatik ere badela. Familia bada gai bat Italiako gizartean interes nabarmena pizten duena. Familiako kideen harremanek norbanakoengan duten eragina eztabaida iturri izan da azken mendean. Errusiako Iraultzan, kasurako, seme-alabak estatuaren parte ziren, ez sendiarena. Ohiturak eta garaiak aldatu diren arren, familiarteko harremanek norbanako guztien bizitzan oinarrizko elementu izaten jarraitzen dute. Sangue del mio sangue [Nire odol berekoa] pelikulan landu nuen gaia erarik gordinenean.

Historia pasarteetan jarri ohi duzu arreta.

Gogoko dut historia, eta asko irakurtzen dut. Adibidez, faxismoaren gaia izugarri interesatzen zait. Vincere [Irabazi] pelikulan ere landu nuen Mussolinik boterea eskuratu zuenekoa. Historiako gertakariak edo pasarte zehatzak baino gehiago, pertsonaiak bilatzen ditut nik. Aldo Mororekin ere gertatu zitzaidan: nire aitarekin lotzen nuen. Hori egiten dut: testuinguru historikoak nirekin harremana duten pertsonaia batean zentratzeko erabili ohi ditut; autobiografikoak dira, nolabait.

Zer duzu esku artean orain?

Pelikula bat filmatzen ari naiz, Il traditore [Traidorea] izena duena. Siziliako mafien historia kontatuko dut, Tommaso Buscettaren bizipenetatik abiatuta. Mafiaren buru garrantzitsuenetakoa izan da Buscetta, baina justiziarekin kolaboratzea erabaki du. Egindakoaz damutu, mafian aritu direnen izen-abizenak eman, eta gertakarien aurkako salaketa egin du. Prozesuak harrituta nauka; nola pasa liteke mafian horrenbeste denboraz lotuta egon den bat, traizioa odolarekin ordainaraziko lukeen bat, traidore izatera? Jauzia irudikatu nahi dut.