Lurrean eguzkia pizteko ametsa

Nuklearra. Hautsak harrotzen dituen hitza da. Munduak inoiz bizi izandako gerrarik handienean garatutako teknologiak bide baketsua ere hartu zuen, baina polemika iturri izan da hasieratik. Mayaken (Errusia), Txernobylen (Ukraina) eta Fukushiman (Japonian) izandako istripuak, esaterako, amesgaiztoen iturri dira oraindik lagun askorentzat. Uranioaren fisioan oinarritzen da gaur egungo energia nuklearra, eta, ondorioz, ospe txarra hartu dute uranioa, nuklearra eta halako kontzeptuek. Horregatik-edo, talasoterapia saio lasaigarri bat egiteko orduan terapeutak gutxitan aipatuko du itsasoko ur metro kubiko bakoitzeko 3,3 miligramo uranio dagoela. Eta, energia mota horrekin zerikusirik ez badu ere, erresonantzia magnetiko nuklear bat egin behar denean, mediku askori sarri «ahaztuko» zaie hitz deserosoa aipatzea.

Zientzialari asko, ordea, hidrogenoan oinarritutako beste energia nuklear baten aldeko ikerketetan ari dira aspalditik. Partikula subatomikoen fisioan edo hausturan oinarritzen den teknologia baino gehiago, fusioan edo partikulen batuketan abiatutako erreaktoreak lortu nahi dituzte. Funtsean, asmoa da izarrek sortzen duten energia ikaragarriaren abiapuntu den prozesua Lurrean eta era kontrolatuan lortzea. Planetan barra-barra dagoen hidrogenoa izango da erregaia, baina kudeatu beharreko tenperatura ez da udako barbakoetan erabiltzen denaren parekoa, Eguzkiaren nukleoan dagoen tenperatura baino hamar aldiz beroagoa baizik.

Igor Peñalva EHUko ingeniariak gertutik ezagutzen ditu gai horri lotutako teknologiak. «Gure departamentuan ITER proiektuan erabilgarriak izan daitezkeen materialak ikertzen ari gara. Gure lana, besteak beste, horiek aztertzea da, gero erabakia hartu behar duenak jakin dezan zeintzuk diren materialik egokienak». ITER proiektua fusioa garatzeko nazioarteko esperimentu erraldoi bat da. Txina, Europako Batasuna, India, Japonia, Hego Korea, Errusia eta Ameriketako Estatu Batuak ari dira proiektuan lanean. Zaila da estatu horien arteko adostasuna beste nonbait ikustea. «Zoritxarrez, askotan ikerkuntza gerretatik abiatu da, eta gero hortik ateratako ondorioak bizitza normalerako aprobetxatu dira, baina horrek ez du zertan horrela izan. Kasu honetan nazioarteko adostasuna eta elkarlana dago», esan du Peñalvak.

Cadarachen (Saint-Paul-les-Durance, Frantzia) eraikitzen ari dira ITER erreaktorea, baina luze joko du. «Teknikoki ez da batere erraza», ohartarazi du Peñalvak. «Lehen plasma 2025erako aurreikusten dute, eta espero dute 2035erako operatiboa izatea. Kasu honetan, epeak hamarkadatan neurtu behar ditugu». Adituak azaldu duenez, arazoa ez da fusioa lortzea, prozesuari etekin energetikoa ateratzea baizik. «Fusioa, berez, jada lortu dute. Erresuma Batuan dago JET (Joint European Torus) izeneko proiektua, eta han jada lortu dute fusioa era kontrolatuan martxan jartzea; orain, erronka etekina ateratzea da». Izan ere, fusioa lortzeko sisteman sartu zuten energia atera zena baino handiagoa izan zen, eta, beraz, energia balantzea negatiboa izan zen. «ITERek horri buelta eman nahi dio. Sartzen den energia ondoren ateratzen dena baino txikiago izatea lortu nahi dute, eta, horrela, gizartearen probetxurako energia erabilgarria lortu».

ITER egitasmoa ez da, ordea, fusioaren helburua lortzeko bide bakarra. Izan ere, ITERek Tokamak izeneko erreaktore mota eraiki nahi du, baina Stellarator izeneko bigarren teknologia bat ere garatzen ari da. Ingeniaritzaren aldetik ezberdintasunak dituzte, baina biak konfinamendu magnetikoan oinarritzen dira. Erreaktorearen barruan tenperatura handian dagoen gasa dagoenez, erreaktorearen ontziak berehala urtuko lirateke. Hori eragozteko, gasa eta ontzia bereiziko dituen eremu magnetikoa sortzen da. Horrela lor daiteke gasak behar duen tenperatura mantentzea eta, aldi berean, ontziaren hormak onik jarraitzea. Stellarator motako erreaktoreen artean Alemanian dagoen Wendelstein 7-X izenekoa da handiena. Otsailean hasi zen lanean. Lehen etxeko lanak eginak ditu jada, eta hilabete honetan mugarri garrantzitsua iragarri dute proiektuaren bultzatzaileek. Nature Communications aldizkarian argitaratutako lan baten arabera, sistema hurrengo pausoak emateko prest da. «Gure gailuak etorkizunean lan egiteko beharrezkoa den zehaztasuna duela frogatu dugu», esan du Alemaniako Max-Planck Institutuan ikertzen ari den Thomas Sunn Pedersen fisikariak.

Teknologia berri bat garatzeko, komenigarria al da, ordea, bi proiektu ezberdin aldi berean garatzea? Baiezkoan dago Sunn Pedersen. Fisikariak Alemania lantzen ari den bidea defendatu du. Aitortu duenez, historikoki Tokamak motako erreaktoreak plasma bero mantentzeko egokiagoak izan dira, baina erreaktore mota biek aldeko argudio indartsuak dituzte. «Horregatik, merezi du biak ikertzen jarraitzea».

Segurua al da?

Horrelako proiektu batek izan zitzakeen segurtasun arazoez galdetuta, baikor azaldu da Sunn Pedersen. «Fisioaren kasuan, erreaktorearen barruan erregai asko egon behar du, eta horrek segurtasunari lotutako kezka eragiten du. Fusioan, aldiz, gutxieneko tenperatura bat behar dugu, 100 milioi gradu ingurukoa. Erregaiari dagokionez, gramo bat baino gutxiagoko kopurua beharko dugu une bakoitzeko. Fisioan ez bezala, fusioan segurtasun arazorik ez dago; erregaia kendu eta segundo gutxira amatatzen da prozesua». Adituak gas planta batekin alderatu du prozesua. «Gasa irazekitzen duzu, erretzen da, eta itzali nahi duzunean, gasaren sarrera ixtea besterik ez dago». Hain tenperatura handiak lortzea, ordea, ez al da arriskutsua izango? «Tenperatura handia ez da arazoa», erantzun du fisikariak. «Gasa oso mehea da, airea baino 100.000 aldiz urriagoa. Eremu magnetikoak plasmaren alde beroenak erreaktorearen hormetatik isolatzen du. Gehiago kezkatzen gaitu, ordea, plasma azkarregi ez hozteak».

Igor Peñalvak antzeko ikuspuntua du segurtasunari dagokionez. «Fisioarekin alderatuz, fusioak abantaila nabarmenak ditu. Ez dago kate erreakziorik, eta, edozein unetan arazo bat badago, erreakzio nuklearra berez amatatzen da. Ez dago, beraz, kontrolik gabe geratzeko arriskurik».

Irtenbiderik ez

Greenpeace erakundearen arabera, halere, fusioa ez da munduak behar duen aterabidea. Raquel Monton: «Hain teknologia goreneko garapena ez da egokia gaur egun ditugun arazo energetikoei aurre egiteko». Energia nuklearrari lotutako gaien inguruko eleduna da erakunde ekologistan. Egungo arazoei aurre egiteko premia aldarrikatu du. «2017an ditugun erronka energetiko itzelei aurre egin behar diegu, baina ITER proiektua ez da, gutxienez, 2035 urtera arte martxan hasiko. Beraz, pentsaezina da fusioak aurre egingo dienik gaur egun ditugun erronkei. Baliabide ekonomikoak mugatuak dira, eta baliabide horiek leku batean jarriz gero, beste nonbaitetik atera behar dituzu». Bestalde, hondakinei dagokienez ere, fusioa ez dela guztiz garbia esan du.