«Mendizaletasuna galtzeko zorian gaude; esnatzeko garaia da»

GMF Gipuzkoako Mendi Federazioko lizentzien kopuruak gorakada nabarmena izan du aurten: 14.800ekoa zen iaz eta ia 500 gehiago lortu ditu aurten. Gipuzkoako federazioen artean mendikoak du lizentzia gehien, baina haurren artean zaletasunak beherakada nabarmena izan du azken hogei urteetan. Egoeraren larritasuna kontuan hartuta, Luix Mari Zulaika EHUko Jarduera Fisikoaren eta Kirolaren Zientzien Fakultateko irakasleak (Zarautz, Gipuzkoa, 1965) egitasmoa aurkeztu berri du haurren artean mendizaletasuna sustatzeko, GMFren babesean. BERRIAk Zulaika eta Tetxus Barandiaran GMFko kudeatzailea (Donostia, 1956) elkartu ditu, gogoeta egiteko.

Nori otu zitzaion txostena egiteko beharra?

TETXUS BARANDIARAN: Luix Mariri. Beherakada ere nabaritzen hasiak ginen. Jarduera berriak prestatzen genituen, gazteen zaletasuna sustatu nahian, baina zaila ikusten genuen joera aldatzea. Iaz Luix Mari etorri zitzaigun ikerketa bat egin nahi zuela esanez. Esku zabalik hartu genuen bere proposamena.

LUIX MARI ZULAIKA: Herriko mendi taldean umeen irteerak prestatzen ibiltzen naiz, eta azken urteetako bilakaera nabarmena zen. Kezkatuta nengoen, eta datuak behar nituen. Federaziora etorri nintzen datuen bila, eta hortik hasi ginen.

Eztabaida taldeekin ordu asko pasatu dituzu. Eraginkorrak izan al dira?

ZULAIKA: Ondo atera direla uste dut. Jendeak ideiak botatzen zituen, eta, askotan, beste ideia asko atera izan dira haritik tiraka. Uste dut jendeak pentsatzen zuena bota duela, eta ideia batzuk mingarriak izan daitezkeen arren erakundeentzat edo ordezkarientzat, saiatu nahiz jasotakoa azaltzen. Gero, bakoitzak ikusiko du.

Gizartea erosotasunean ohitu omen da.

ZULAIKA: Askok, hori entzun dutenean, belarritik tira ere egin didate, ea nor naizen ni hori esateko eta abar. Metodologia kualitatiboan iritziak jaso besterik ez dut egin, eta hori oso zabaldua dago. Ez da nik asmatutako zerbait. Hainbat eragilek hori esaten badute, zerbaitegatik esango dute.

Jarduera gehienetan beherakada nabarmena izan da, baina denen gainetik aipatu beharrekoa da ibilaldi neurtuena: %76ko beherakada azken 20 urteetan. Zer iritzi duzue horri buruz?

ZULAIKA: Argi gorria piztu behar da. Hainbesteko beherakadarekin, galdera hau datorkit burura: benetan axola al digu mendizaletasuna desagertzeak? Gizarteari galdetu behar zaio. Zeharka ere galde daiteke: herri honek zerbait galduko al luke Euskal Herrian izan den mendizaletasuna galduko balitz? Egin beharreko galdera da, ea baten batek begiak irekitzen dituen. Gure kulturan hain sustraitua edo errotuta eduki dugun mendizaletasuna galtzeko zorian gaude. Esnatzeko garaia da. Neurriak hartzen ez baditugu, ez dakit zein ondorio izango dituen hemendik urte batzuetara.

Federazioa ere iritzi berekoa al da?

BARANDIARAN: Datuak gordetzen hasi ginenetik, estatistikan argi azaltzen zen. Beste jarduera batzuekin alderatuz, beherakada nabaria sumatzen genuen. Arrazoi batzuk zein izan zitezkeen bagenekien, baina txostenarekin, beste batzuk ere argi gelditu zaizkigu: taldeko jarduerek igoera handia izan dute, kirol asko daude... Hala ere, orain arte, ez genuen argudio askorik. Txosten honekin, berriz, gauzak alda daitezke. Gipuzkoako Foru Aldundiak jada jaso du, eta onartu ere egin du dagoen egoera. Ehun proposamen baino gehiago daude. Geroago ikusi beharko dugu zein diren aproposenak.

Bertan behera gelditu diren jarduera batzuk ere topatu omen dituzue.

ZULAIKA: Bai, hala izan da leku askotan. Deialdia egiten da, taldeak antolatu ere bai, eta bi egun lehenago gutxieneko kopurua betetzerik ez, eta bertan behera gelditu dira. Federazioaren irteeretan inoiz ez da gertatu, baina mendi talde askotan, bai.

BARANDIARAN: Guk ez dugu horrelakorik izan. Gertatu izan da eguraldiagatik bertan behera utzi behar izana, baina jendearengatik inoiz ez. Gure kasuan arazo handiena denbora izaten da. Ikastetxeek, gehienbat, azken unera arte itxaroten dute, eguraldiaren arabera ibiltzen direlako.

Gerta al daiteke ikastetxeetara ez dela informazioa iristen?

BARANDIARAN: Ez, ez, informazioa iristen da. Ikastetxeekin harreman zuzena dugu, jarduera asko gure bitartez egiten direlako. Interesa dutenek deitzen dute. Ikastetxe askotan, erosotasunagatik, betiko jarduerak mantentzen dituzte, berririk badagoen ere arduratu gabe. Informazioa iristen da. Beste kontu bat da nola kudeatzen den.

ZULAIKA: Baten batek esan izan dit herriren batean bi eskola egonda batetik umerik ez zela joaten eta bestetik asko. Kontua da batean koordinatzailea bera oso mendizalea zela. Mugitzen denak beti ditu aukera gehiago.

Mendia ezin al da eskola kirolean txertatu?

ZULAIKA: Berez, txertatua dago, ez dirudien arren. Legea paperean oso polita da, baina errealitatean ez da betetzen. Batzuek nahiko araututa dagoela esaten duten arren, guri ez zaigu horrela iruditzen. Beste muturreko kritikoak entzun besterik ez dago, ea nor den federazioa beren umeei futbolean jokatzea debekatzeko, zergatik behartzen ditugun umeak mendira joatera edo ea zergatik jarri den mendiko jarduera bat saskibaloiko partidaren ordu berean.

Belaunaldi baten hutsunea ere aipatu duzue, 15 urtetatik 40 urteetarakoa.

ZULAIKA: Jendea joaten da mendira, baina bere kabuz. Bakarrik, talde txikitan, bakoitza bere furgonetarekin... Uste dut penagarria dela mendi elkarteen kultura galtzea, eta hori berreskuratzea oso zaila izango da. Arriskua dago: orain artean mendi elkarteetan urte askotan ibili direnek uztean dena gal daiteke.

BARANDIARAN: Nik arazoa betidanik ikusi dut, orain agian nabarmenagoa den arren. Erreleborik ez dut ikusten mendi elkarteetan. Orokorrean, jende berak jarraitzen du, eta jende heldua da gehienetan. Boluntarioak ere askoz gutxiago daude.

Taldekako kirolek min handia egiten al diote mendizaletasunari?

ZULAIKA: Ikaragarria da komunikabideek umeen artean gaur egun duten indarra. Denek Ronaldo edo Messi izan nahi dute, eta horri aurre egitea zaila da. Ez dugu eskatzen beste kirolen pare jartzea, baina bai bizitzen utz diezagutela. Futbolari, esaterako, ez diogu itzalik egingo; umeek nahiago dute futbolean aritu, jokatu ez arren.

Mendi taldeen partetik babesik izaten al duzue haurrekin gauzak antolatzeko orduan?

BARANDIARAN: Horretan ere asko jaitsi da antolakuntza. Finalistaren Egunerako, esaterako, errotazio sistema bat erabiltzen dugu, baina denborarekin asko jaitsi da. Sei eskualde ditugun arren, askotan bi ere elkartu behar izan ditugu gauzak antolatzeko. Jendea falta dela argudiatzen dute gehienek, nahiz eta mendi taldeak gehitu diren.

Mendizaletasunak boluntarioak galdu al ditu?

BARANDIARAN: Bai. Gero eta jende gutxiago dago musu truk lan egiteko prest. Gainera, aintzat hartu behar da umeekin mendira zoazela, talde handi batekin, eta, gainera, guraso askoren kexak entzun behar direla. Batek, semeak min hartu duela; besteak, berokia galdu duela... Askori entzun izan diot ez duela merezi.

Txostenean irakurria da GMFk ez duela nahikoa presio egiten Foru Aldundiaren aurrean. Zer duzu esateko?

BARANDIARAN: Egia dela. Aldundiak bere hutsegiteak dituen arren, gauza on asko egin ditu. Eredugarria da eskola kiroleko haien eredua. Aldundiak egiten duen guztia ontzat jotzen dut, nahiz eta egiten duen guztia ondo ez egon; baina guk ere ez dugu dena ondo egiten. Orain arte askotan ez genuen argudio sendorik ezer esateko. Txostenarekin, gureganatzeko errazago izan dezakegu.

Datuak oso larriak dira.

BARANDIARAN: Bai, oso larriak. Datuak ezagutzen genituen, baina orain zergatiak ere begien aurrean jarri dizkigu Luix Marik. Aurkezpenean izan ziren aldundikoak, eta ardura bazutela nabari zen. Beren aldetik gogoetak ere jaso genituen, eta hori ona da.

ZULAIKA: Borondatea badute, baina, gero, egunerokoan gauzak asko zailtzen dira.