bizigiro
KATTALIN SALABERRI
«Hemen testuen problema du antzerkiak; idazleak falta dira»
Bidatz Villanueva Etxague
Lehen kolegioen zabaltzean bertan izan zinen zu. Asko borrokatu zineten ikastolak aurrera ateratzeko?
Hasi ginenean ez genuen deus ere, ez genuen materialik. Hegoaldean erosten genuen. Garai hartan, Kataluniak proposatzen zituen berritasunak pedagogikoki. Bertakoei ere erosten genien materiala. Gero, dena egokitzen genuen. Lehen garaietan, eskuz. Ondoren, teknika aldatu den bezala, aiseago produzitu dugu. Baina ene oroitzapena hori da; anitz egiten genuen. Orain ere asko egiten dugu, egokitzapena gehienbat. Lehen, lan zama izugarria zen. Gainera, etxe triste batzuetan ematen genituen kurtsoak, besteek nahi ez zituztenetan. Baldintzak gero eta hobeak izan dira, eta duela hamar bat urte eraiki dugu ikastola berri bat, eta hor zinez plazer bat izan da irakastea. Lehen bagenuen fedea, bagenuen energia. Bagenekien zergatik lan egiten genuen; hori dena jasan dugu, eta dena borroka zen. Bukaeran lan baldintza onetan lan egin dut, eta lan egiten dute orain. Hori zinez preziatu dugu.
Egindako ahalegin horiek guztiak transmititu zaizkie ondorengo belaunaldiei?
Lehen, gaitzeko dinamika genuen, orain ez dena. Hori galdu egin da. Erraztasunean bizi zarelarik borroka gutxiago egiten duzu. Ni Kanbon [Lapurdi] hasi nintzen, sei ikaslerekin, aldagela batzuetan. Beraz, gure artean gaitzeko lotura sortu genuen. Denen artean borrokatu behar zen garai hartan. Auzapeza ez zen alde, herria ez zen alde, dena kontra genuen. Beraz, zein zen gure aterabidea? Elkarrekin aitzinatzen ginen, elkarrekin eraikitzen genuen. Orain, Seaskaren sor-marka sumatzen da oraindik, baina baldintzak aldatu dira. Ezin dira konparatzen ahal oraingo edo duela 40 urteko egoerak.
Jendea, orduan, lasaitu da?
Gauza anitz lortuak ditugu, baina, preseski, orain, lanjer batean gara. Herriko etxe gehienak gure alde dira, jendeak ez gaitu gehiago harrikatzen, sartuak gara halako normalizazio batean. Baina euskararena ez dugu lortua. Orduan, orain zer? Badugu gure tokia, onartuak gara. Lehen, gutxienez bagenekien borrokatu behar zela. Gauza anitz lortuak baititugu, iruditzen zaigu irabazia dugula, eta ez da hala. Horrekin zera erran nahi dut: adibidez, gazteek atzematen dutelarik elkar ez dute euskaraz egiten. Hori ez da irabazi.
Zergatik huts egin da horretan? Zergatik ez da hori irabazi?
Ene irudikoz, ez naizelako jakintsu bat, momentu batez hizkuntza ez da garatu. Ikastoletan hasi direlarik, anitzek ez dakite euskaraz. Mozte edo galtze bat izan da hor ikaragarria, nire adinekoen artean, esaterako. Ez dute euskara maite nire adinean. Euskara baztertua eta madarikatua izan da; atzerapen baten sinboloa zen. Nire gurasoek ezagutu dute, esaterako, ahalkea. Ahalke ziren ez zirelako gai administrazioko paperak frantsesez betetzeko. Sufritu dute. Ez digute euskara erakutsi, eta ez dute baloratu. Bada belaunaldi bat sakrifikatua izan dena. Belaunaldi bat edo bi. Eta hori errekuperatzeko, ene irudiz, euskarak ez du atxiki frantsesak duen dinamismo hori. Gure haurrek ikastolan ikasi dute euskara, baina ez karrikan ematen dena. Hori da hizkuntza baten bizia. Ikastolan ez dute hori ikasi, eta beharrezkoa da hizkuntza bizi bat izan dadin.
Zuk beti antzeztu duzu euskaraz. Hautu politiko bat izan da hori?
Guretzat ezin tenkatua den haria euskararena da. Euskara biziarazteko dugun tresna bat da. Ez bagenuke euskaraz eginen, nik ez nuke antzerkirik eginen; nik, bederen.
Nola hasi zinen antzerkia egiten? Zein izan zen pizgarria?
Herrietan beti muntatzen zituzten antzerkiak ttipia nintzela, eta amak eramaten gintuen. Daniel Landart lehengusua gurekin bizi zen. Lehen antzerkia Hazparneko [Lapurdi] Bordaxuri taldean egin nuen, zapatagintzaren inguruko antzerki bat. Gero, Daniel Landartek muntatu zuen Baionan Xirristi Mirristi taldea. Larzabalen Xirristi Mirristi obra antzeztu genuen, baina egokitua. Garai hartan hasi ziren gorputz espresioa lantzen antzerki taldeak taula gainean. Xirrist Mirristi izan da Iparraldean bihurgune bat egin duen antzerkia.
Beti sentitu zara eroso taula gainean?
Maite dut. Eroso ez da hitza. Baina gustuko dut. Maite dut obra bat muntatzen dugularik. Gero, emateko momentuan eri naiz, oso eri. Bukatutakoan, kontent, eta hurrengo emanaldian gauza bera gertatzen zait. Biziki urduria naiz. Izugarri sufritzen dut nik hasi aitzin. Orain, Mari Bi Sos taldean ari naiz bi emazterekin, eta ongi dago. Egiten duguna arina da. Gainera, elkar atzemateko eta datak finkatzeko erraza da. Joan den aldian sortu genuen Istaño bat antzerkia. Orain hor gara, gogoetatzen dugu pixka bat, eta kalaka anitz egiten dugu. Horrek asko galtzen gaitu. Baina ez dugu egiten presarekin; gustuko dugulako sortzen dugu.
Zein istorio mota antzeztea duzue gustuko?
Hiru emazte gara, eta emazte istorioak kontatzen ditugu. Nik maite ditut barregarriak diren antzerkiak, maite baitut irri egitea. Maite dut umorea badelarik. Ongi pasatzeko antzerkia. Gogoeta eginarazten dutenak ere bai, horiek maite ditut. Baina umoretsuak direnak ditut gustukoen. Umorearen bidez ere gogoetatu daiteke, gainera. Izaten ahal da biziki serioa eta biziki barregarria denbora berean.
Antzerki talde amateurra zarete. Zerk bereizten zaituzte profesionalengandik?
Ez ditugu presio berdinak, eta horrek askatasuna ematen du maila guztietan. Ez gara diruaren ondotik ibiltzen; denbora hartzen dugu zerbait muntatu nahi dugularik. Amateur izanik, ahal dugun hobekien egiten dugu. Baina amateurrak gara; lanetik landa dugun zaletasun bat da.
Ba al dago Euskal Herrian antzerkia ikustera joateko zaletasunik?
Hemen, Iparraldean, esaterako, toki handia du antzerkiak. Biziki inportantea den adierazpide bat da. Publikoak maite du antzerkira joatea. Jendearen artean lotura bat dago. Antzerkira joan eta ordaintzeko. Badira maila ezberdinak, baina bada publiko bat. Bada ohitura hori. Uste dut antzerkilari bezala ere jendeak atzematen duela plazera.
Nola aldatu da antzerkigintza hasi zinenetik?
Gaztea nintzelarik bazen Hegoaldearen eta Iparraldearen artean berebiziko lotura. Frankotan genituen harremanak eta biltzarrak, baina orain ez da. Izan da gibelatze bat. Zenbait urtez erregularki biltzen ginen Hegoaldearekin. Gorputz espresioa landu dugu elkarrekin. Haiek hasi ziren, eta guk gure ikastaldiak muntatu genituen Iparraldean. Taldeen artean ere ez dugu loturarik, Iparraldea ttipia baita, eta antzerkiaren mundua ere bai. Denek ezagutzen dugu elkar, baina harreman gutxi dugu. Besteen antzerkiak ikustera joaten gara, baina ez da harreman finkaturik. Ez dago sare bat, edo hala iruditzen zait.
Aipatu duzu Ipar Euskal Herriko antzerkiaren mundua txikia dela. Uste duzu datozen belaunaldiek helduko diotela antzerkigintzari? Hartuko dizuete erreleboa?
Sorkuntza anitz bada, pixka bat bat-batekoa. Jadanik kabalkadetan parte bat antzerkiari eskaintzen zaio. Bikaina da, beste kode batzuekin egiten den antzerki mota bat da. Aurten izan da Makean [Lapurdi], izan da Saran [Lapurdi], eta iaz izan zen Lekornen [Lapurdi]. Hori ere antzerkia da. Lanean ari da jendea, ez taula gainean, baina badira sorkuntzak. Ni harritua naiz. Gazte batzuek Interneten egiten duten Busti emankizuna ere antzerkia da. Beste manera batez hedatua da, eta oso barregarria. Gazte-gazteak dira, eta gauza bikaina egiten dute. Badakit erreleboa badela. Ahulen dagoena testuen afera da. Guk Istaño bat idatzi dugu, ez baikenuen besterik, baina prest bagenu norbaitek idatzitako antzerki obraren bat, hartuko genuke.
Beraz, badu etorkizun oparorik?
Nahiko nuke jende gehiago joan dadin antzerkira. Izan daitezen sortzaileak. Hemen testuen problema du antzerkiak, idazleak falta dira. Idazle gehiago izanik, gainerakoak segituko du. Eta segitzen badu, erran nahi du euskarak ere segituko duela.
Hezkuntzak gero eta balio gutxiago ematen die filosofiari eta arte ikasketei. Horrek eragin dezake gazteen sorkuntzan?
Uste dut behar bat dela, norberaren behar bat. Jendeak behar du, gure burmuinak behar du artea, behar ditu adierazpide horiek. Jatea bezala da. Beharbada, ez denek, baina nik uste dut sorkuntzarako joera duela jendeak.
Ikastoletan sustatzen da?
Ikastoletan bai, antzerkia lantzen da.
Zuk landu duzu?
Anitz. Pixka bat berandu ohartu nintzen, agian, modu askoz lan zitekeela antzerkia haurrekin. Eta hala egin nuen, batzuetan ikasketetara egokituz. Asko maite dute haurrek antzerkia.
Tailerrak eman zenituen hainbat urtez. Nola lantzen zenuen eurekin antzerkia?
Haurrek nahi zutena zen gai bat ukan, hamar minututan hori prestatu, eta eman. Saiatzen nintzen nire ariketak sartzen, eta egiten zituzten. Baina haiek bestea nahiago zuten. Eta, bukaeran, hori egiten genuen. Gai, hitz, sentimendu edo egoera bat eman, eta horren gainean zerbait sortu. Ohartu nintzen gure oraingo haurrek ez dutela paradarik jostatzeko. Eskolatik landa etxean dira, eta telebista edo bestelako aparailu teknologikoak dituzte eskura. Ez dute jostatzeko momenturik. Antzerkiak hori ordezkatzen duela konturatu nintzen, irudimenezko egoera batean jartzen ditu. Ikastolan txikienek egiten dute, baina 9 edo 10 urtetan antzerkiaren beharra dute oraindik. Inportantea da, handitzen laguntzen zaituelako. Proiektatzen zara. Edozein rol har dezakezu; ez zara gehiago haur bat antzerkian.
Etorkizuneko proiekturik ba al du Mari Bi Sos taldeak? Zein istorio duzue buruan?
Eguneroko gertakizunena. Lehen antzerkian, Istaño bat, hiru emazte elkartzen dira, ustekabean, Miarritzeko aireportuan [Lapurdi]. Ni zerbitzaria naiz; beste bat, alaba bisitatzera Parisera doan emazte bat, eta hirugarrena, lanarekin estresatua dagoena. Aireportuan hegazkina berandutzen denez, elkar hitz egiten hasten dira. Une bat da, Istaño bat. Horren ondoren bakoitzak bere bizitzarekin segitzen du, ez da ezer aldatu. Hori da ideia. Batzuetan, medikuaren egongelan zaude itxoiten, eta norbaitekin hasten zara hizketan. Momentu goxo bat pasatzen duzu. Bizitza horrelako momentuz egina da. Mendian norbaitekin gurutzatu eta kalakan hasten zarenean bezala. Hamar minuturen buruan iruditzen zaizu betidanik ezagutzen duzula pertsona hori. Balio handiko momentuak dira.
Zein helburu duzue sortzen duzuen antzerkiarekin?
Guk gure ideiak azaleratzen ditugu, baina ez dugu inor konbentzitu nahi. Antzerki baten bidez ez duzu pentsatzeko manera bat aldatzen. Gero, bakoitzak egin ahal du nahi duena. Antzerkia miraila bat dela iruditzen zait, ispilu bat. Egoera bat edo jendarte bat isla dezake, baina ez dut uste eragiten ahal duenik.
Asmorik baduzue Hego Euskal Herriarekin harremanik sortzeko?
Ez dugu galderik. Gainera, talde xumea gara. Hegoaldean nahiko genuke antzeztu. Lotura gutxi atzematen dut, amateurren artean, gutxienez. Beharbada, hizkuntzaren traba ere bada. Beharbada, beldur dira. Ipuin kontalari bezala, Jokin Irigarairekin muntatu genuen halako antzerki bat, eta eman genuen Donostiako areto batean, aldi bakar batez.
Zuek idazten dituzue testuak?
Gutxitan. Euskal Herriko funtsetik hartzen ditugu, edo funts unibertsaletik. Mediateketan ibili ohi gara, eta herrietan batzuetan. Antzerkiak ere hor badu garrantzia. Haurrak errazago atxikitzen dituzu, mugimendu pixka bat bada.
Antzerkilari, irakasle, ipuin kontalari... eta bertso irakasle ere bai.
Norbait falta zelako deitu ninduten. Urte bateko esperientzia moduan hartu nuen. Bertsolarien Elkarteak ninduen pagatzen. Egun, ez dut sobera jarraitzen, baina badakit irakasle onak daudela hori sustatzen.
