«Gutxienez hiruzpalau 'opera prima' nahi nituzke urtero Sail Ofizialean»

Zinemaldia bukatu eta hiru egun igarota, oraindik nekatu aurpegia sumatzen zaio jaialdiko zuzendari Jose Luis Rebordinosi (Errenteria, Gipuzkoa, 1961). «Lo apur bat gehiago egin ahal izan dut, baina ez oso ongi halere; adrenalina indartsu dabilkit oraindik. Esango nuke talde osoa gaudela oso nekatuta baina oso pozik; dena ongi atera da, baina jaialdi handia izan da tamainan». Inoiz baino film, ikusle eta kreditatu gehiago izan direla dio, eta urte zaila baina ederra izan dela. Bi unerekin geratzen da bera: aurten hil den Golem etxeko Josetxo Morenori eginiko omenaldiekin —«izugarri maite genuelako»—; eta Donostia Saria jaso duen Sigourney Weaver ezagutzearekin —«gizatasun handia transmititzen duelako»—. Orain, balorazioa egiteko eta aurrera begira jartzeko garaia iritsi zaio Zinemaldiari. Irribarrea galdu gabe, kafe baten aurrean aletu ditu zuzendariak bere gogoetak.

Nola hartu dituzu epaimahaiaren aurtengo erabakiak?

Beti gauza bera esaten dut. Ez ditut ulertzen palmaresaren inguruko haserrealdiak, zeren kritikaren eta publikoaren iritziak gutxitan baitatoz bat. Epaimahai bat sortzen duzu haien iritzia eman dezaten; jende prestatua da, zinema ezagutzen duena, eta, azkenean, bere iritzia da, gehiago edo gutxiago gustatu. Niri, pertsonalki, oso epai orekatu eta zentzuduna iruditu zait. Txinako filma [Wo Bu Shi Pan Jinlian / I Am Not Madame Bovary] harribitxi bat iruditzen zait. Gero, palmaresean egotea gustatuko zitzaidan bi film ere baziren: Lady Machbet eta Nocturama. Oso bereziak eta indartsuak iruditu zaizkit, eta oso harrera ona izan dute. Baina tira, horretarako dago epaimahaia, eta sari guztiak iruditu zaizkit oso zentzudunak. Beste batzuk izan zitezkeela? Bai. Azken finean, zerbait berezia duten pelikulak izan dira denak.

Esan daiteke Asiako zinema izan dela garaile nagusia. Sumatzen zenuen hala izan zitekeela?

Bueno, presentzia handia izan zezakeela pentsatzen nuen, lehian hiru film oso garrantzitsu baikenituen; hortaz, logikoa iruditzen zait palmaresean egotea.

Batzuen ustez, aspaldiko mailarik handiena izan du Sail Ofizialak. Beste batzuentzat, aldiz, kontrakoa. Zer esango zenuke?

Konplikatua da, orotariko gustuak daudelako. Oso ikuspegi ezberdina dute jaialdi handietan zer gertatzen ari den ikusten aritu denak eta aritu ez denak, eta errespetu osoz diot; ez du esan nahi batzuen iritzia besteena baino garrantzitsuagoa denik, baizik iritzian ezberdin eragiten diola bakoitzari. Gogoko ditugun eta munduan gertatzen ari denarekin zerikusia duten filmak erakusten saiatzen gara. Adibidez, bitxia da, baina zinema argitalpen handiek oso ongi hartu dute Playground; film gogorra da, zaila, baina ekialdeko herrialdeetan egiten ari den zinemaren ildotik doa, eta oso interesgarria iruditzen zait. Dena bezala da: nolabaiteko kokapena behar duzu hainbat proposamen ulertzeko. Adibide bera jartzen dut beti: nik oso opera gutxi ikusi dut, eta aspertu egiten nau, baina jabetzen naiz arazoa ez dela operarena, nirea baizik. Uste dut batzuetan beste zinema bat ikustea beharrezkoa dela zenbait proposamen berri ulertzeko. Aurtengoa jaialdi arriskatuagoa izan dela esango nuke, indartsuago egin duela apustu joera berrien alde, eta, hortaz, normala da. Adibidez, bagenekien Nocturama aldi berean maitatua eta gorrotatua izango zela, ez soilik proposamen estetikoagatik —itzela iruditu zait—, baizik proposamen tematiko edo ideologikoagatik, eta berdin Playground-ekin edo Jesús-ekin: film oldarkorrak dira nolabait, ikusleari ez diote uzten haien aurrean lasai kokatzen, eta interesgarria iruditzen zait; zinemak eta kulturak gatazkak sortu behar dituzte, eta, jaialdi batek ez balu gatazkarik edo polemikarik sortuko, zerbaitek huts egiten duen seinale litzateke.

Eztabaida izan da, adibidez, Sail Ofizialeko lanetan indarkeriak izan duen presentziaz...

Bai, beste sail batzuetan denetarik egon da, baina Sail Ofizialean film asko egon dira indarkeria askokoak, batez ere gazteek erabilitakoaz, munduari aurre egiteko duten moduaz eta egungo gizartean bizitzeko dituzten zailtasunez. Baina, azkenean, zinema munduaren isla ere bada, sortzen den inguruaren erradiografia bat, eta begira oraintxe Europa nola dagoen: gazteentzat, panorama ez da bereziki itxaropentsua. Zinema oldarkor bat da, gazteek ikusten dutenaren aurrean oihu egiten duena, eta nolabait hainbat belaunaldiri esaten ziguna: «Zein mundu uzten ari zarete guretzat? Zein dira gure aukerak?». Gertatzen ari denaren isla bat jarri besterik ez dugu egin.

Zergatik izan dira aurten, lehian zeuden hamazazpi filmez gain, beste lau lehiaz kanpo eta beste lau emanaldi berezi Sail Ofizialean? Eskema aldatu duzue?

Ohiko eskema izaten da 21 lan inguru egotea lehian daudenen eta lehiaz kanpokoen artean, eta beste lau sartu ditugu baldintza berezi horiekin; badirudi azken hori izan dela mundu guztiari desoreka eragin diona... Tira, beste jaialdi batzuetan dagoen eredu bat da. Egia da sailetako film kopurua handitu dugula, eta aztertu behar dugu ea zein den haiek programatzeko modu onena. Posible da lan batzuk modu egokienean ez programatu izana, baina aztertu beharko da, ez baita erraza dena borobiltzea. Baina hau asko hazi da, programazioa oso konplexua da, eta aplikazio informatiko bat sortzen ari gara hobeto programatzen lagunduko diguna.

Izen handiak bai, baina aurten inoiz baino opera prima gehiago izan dira Sail Ofizialean. Aurrera begira, irizpide horri eutsi nahi diozue?

Bai, nik esan izan dut ildo editorial bat dela. Zinemaldiak hainbat ildo editorial izaten ditu; gauzak probatuz goaz, ongi ez doazenak alde batera utziz... Eta aurten sortu dugun beste ildo bat da opera primena. Denbora asko daramagu lanean zuzendari berriekin; zinema ikasleen topaketa bat dugu, baita Zuzendari Berriak saila ere, guretzat ofizialaren atzetik jaialdiko garrantzitsuena dena, eta aurten opera primei Sail Ofizialean presentzia handiagoa ematea probatu dugu. Oso pozik gaude emaitzarekin: Lady Machbet-en gisako lanak indartsu atera dira Donostiatik, El Invierno ere bai, Playground... Jaialdi handiek Sail Ofizialean izen handiak jartzeko betebeharra dugula uste dut; denek ikusi nahi dute Oliver Stone, Hong Sang-soo, Bonello edo Kormakurren azkena. Baina uste dut munduaren aurrean talentu berriak jartzen ere saiatu behar dugula. Snowden, adibidez, laster estreinatuko da, eta oso ongi dago ekartzea, zerbait indartsua sortzen duzulako, eta, gainera, fokuak jaialdian jartzea lortzen duzu, baina garrantzitsua da El Invierno eta Lady Macbeth bezalakoak mundu osoan estreinatzea hemendik pasatu ostean, zenbait filmek etorkizun laburra bailukete jaialdi handi batek hartu ezean. Apustu hori egiteko betebeharra ere badugu. Aurten sei opera prima izan dira; asko dira, eta zaila izango da errepikatzea, baina nahiko nuke urtero gutxienez hiruzpalau egotea.

Zailagoa ere izango da, deskubritu egin behar dituzuelako, eta arriskatuagoa ere bai, ezta?

Bai... eta oso dibertigarria ere bai. Oliver Stoneren film bat ekartzen duzunean, adibidez, aurrez jada badakizu zein kritikari agertuko diren alde eta zein kontra, a priori oso indartsuak egoten direlako. Baina Lady Macbeth jartzen duzunean, inork ez daki zer egongo den, edo El Invierno... eta hori oso polita da. Kontua da gero asmatzea, filmek interes bat izatea. Askotan gertatzen zaigu film izugarri onak ikusi eta Zuzendari Berrietara eramatea, beldurra ematen dizulako. Zuzendari handi baten lana jartzen baduzu eta ez bada gustukoa, errua harena da, ez jaialdiarena; denek ulertzen dute jarri izana. Aldiz, opera prima bat jarri eta okertzen bazara, galduta zaude: errua zurea da [barrez]. Uste dut jaialdi handi guztiek dugula pixka bat kontserbadoreak izateko joera. Bada, Sail Ofizialean hori hausteko helburua jarri dugu ildo editorialean.

Garai batean, aurrez beste herrialde batean estreinatu ziren filmak ez ziren lehiatik at uzten?

Ez, aldaketa bat egon da, baina ez da hori izan. Betidanik onartu da lan bat jatorrizko herrialdean estreinatzea —ez beste batean baina jatorrizkoan bai—. Berritasuna da ez genuela onartzen lan bat aurrez beste jaialdi batera joatea, eta orain onartzen dugu Torontora edo Telluridera joatea, lehiazkoak ez diren bi jaialdi baitira. Araudiz, egin dezakegu. Lehen ez genuen egiten, eta orain bai, jaialdiak aldatzen ari direlako; gero eta jaialdi gehiago daude, eta filmen interesak ere ezberdinak dira. Denok munduko premier-ak eskatuko bagenitu, ez lirateke guztiontzat adina egongo, eta sailak asko jaitsiko lirateke, eta gero eta zirkuitu gehiago sortzen ari dira. Adibidez, Veneziako filmak gero Telluridera doaz; Torontora doazenak gero Donostiara datoz; Sundancera lehiatzera doazen filmak gero Berlinaleko Panoramara doaz... Orain ekoizleek zer esaten digute? Film bat Toronto edo Telluriden estreinatzen bada, gero Europako estreinaldi bat behar duela, eta alderantziz, Venezian egon den batek gero AEBetan estreinaldi bat behar duela hango merkaturako. Beraz, hona gero eta gehiago datoz Torontotik, eta, alderantziz, filmentzat oso ona den zirkuitu hori egiten saiatzen dira.

Gakoa ez da hainbeste mundu mailako estreinaldiak izatea, baizik eta osorik erakargarria izango den jaialdi bat egitea, hots, jaialdi bat non industriako mila lagun inguru dituzun, Latinoamerika osoa hemen dagoen, eta Latinoamerikarekin lan egin nahi duen edonork daki hemen izango dituela zuzendariak, aktoreak... Edo sailak sortuz, non, Sail Ofiziala ikustera etortzeaz gain, jendeak urtean galdu dituen film inportanteak berreskura ditzakeen. Neure buruari gero eta gehiago egiten diodan beste galdera bat dago: zer da garrantzitsuena jaialdi batentzat, Snowden-en gisako film handi baten Europako estreinaldia edukitzea, denek ikusi nahi dutena baina hamabost egunera estreinatuko dena, edo El Invierno-ren gisako opera prima bat izatea, ia inork ezagutzen ez zuena baina bi sarirekin doana eta zuk jarri ezean agian munduan ez zena erakutsiko? Nire erantzuna argia da: bi gauzak batera. Denek ikusi nahi dituzten film handiak izan behar dituzu zugana foku mota bat erakartzeko, eta gauzak deskubritu behar dituzu beste foku batzuk erakartzeko. Bi gauzen arteko nahasketa da interesgarria. Gure kasuan, uste dut urte askorako izan daitekeen jaialdi eredua dela. Ukituak egin beharko zaizkio, baina uste dut eskema oso ona dela osotasunean.

Beste sailei begiratuta, aurten Zabaltegi aldatu duzue: Tabakaleran, eta lehiazkoa da. Zer moduz atera da aldaketa hori?

Oso ongi; hasteko, Tabakalerarekiko elkarlanaren fruitua delako. Hemen egotea ez da egonaldi fisiko bat soilik; bertako jendearekin egunero hizketan ari gara, beste era bateko programazio batean murgilduta, haiek guk baino hobeto menperatzen duten ikus-entzunezko mota batean, eta nahasketa horretatik zerbait interesgarria ateratzen da. Hortik atera da Zabaltegi-Tabakalera saila. Urteko uzta onenaren panorama bat erakustea eskaintzen digu, bide eta narratiba berriak bilatuta. Ez da jende guztiarentzat, baina bada horretan interes handia duen publiko bat, eta ziurta dezaket feedback-a oso ona izan dela.

Zinemira sailean inoiz baino film gehiago izan dira. Nola ikusten duzu euskal zinema oraintxe?

Bai, inoiz baino gehiago egon dira. Uste dut une zoragarri batean dagoela. Duela urte batzuk ekoizleen eta ETBren arteko akordio batzuk izan ziren, Zinemaldia euskal zinema bultzatzen ari da, Eusko Jaurlaritza ere bai... eta fruitu horiek jasotzen ari gara. Baina uste dut ezin garela bertan goxo geratu, eta Jaurlaritzak ikus-entzunezkoetan eginiko lanari oso ongi altu bat jartzen diodala esaten dudan moduan, esango nuke gehiago egin behar duen arlo bat badagoela: ekarpen ekonomikoarena. Hain ona den garai hau ispilatze bat bihur daiteke ez badago inbertsio ekonomiko indartsu bat. Halako garai on batean, uste dut Jaurlaritzak apustua egin behar duela, ekoizpenerako dirua jarriz, inportantea delako, une honetan euskal zinemak munduan jar gaitzakeelako. Loreak-ek egin du, Amama-k ere bai, Lasa eta Zabala-k egin dezake, Sipo Phantasma-ren gisako film txikiagoek ere bai... Aurten ez dugu izan profil handiko film hori Sail Ofizialerako, baina film pila bat izan ditugu. Datorren urterako beste film asko datoz, eta irudipena dut Sail Ofizialean zerbait izan dezakegula.

Bai?

Bai, eta guk ez badugu, beste jaialdi handi batetik lehenago aterako delako izango da. Aundiya-ren gisako film bat, bukatuta ikusi beharko dena baina paperean proiektu oso indartsua dirudiena, edo Raul de la Fuente Kapuscinskiri buruz egiten ari den Un día más con vida udaberrirako bukatuta egongo ei da; Fermin Muguruzaren Black is Beltza agian datorren urtean irits daiteke... Urte indartsua izango da: euskal zinemak munduari bira emango dio. Oso garai onean dago; jende gazte asko dabil gauzak egiten, baliabide gutxirekin baina talentuz. Baina babes ekonomiko handiagoa behar du. Ekoizleek eta zuzendari gazteek egin dute egin behar zutena. Orain diru pixka bat behar dute proiektu anbiziotsuagoak egiteko. Horregatik diot berriro, SOS moduko bat da hau: gure txikian, zinema indartsu eta oso interesgarria dugu, eta, mesedez, norbaitek kontuan har dezala hori eta babes dezala. Ezin dira datozen belaunaldiak galtzen utzi.

Zertan hazi da aurten jaialdia?

Ia guztian, esango nuke: film kopuruan, gonbidatuenean, kreditatuenean, ikusleenean... Hazteagatik haztea ez da ona, baina uste dut hazkunde positibo bat egiten ari garela, eta gehiago hazi behar dugula oraindik zenbait arlotan: apur bat industrian, hedabideetan dezente gehiago... Bada non. Orain, beti egiten dugun bezala, talde osoa eseri, eta aztertu beharko dugu zertan hobetu daitekeen eta zein izan behar diren datozen urteetarako ildoak. Udaberrian, Administrazio Kontseiluari lau urterako plan bat aurkeztu nahi diogu, jendaurrean azalduko duguna, 2018tik aurrera jarduteko.